صفحه ۴۱۳

ظن نزدیک به علم را فائده می‎دهد، مثل قدیمی بودن شهر و اینکه مشهور است که در گذشته پیش از فتح شهر بوده، و مثل اینکه آن زمین از زمینهائی باشد که قرائن بیان شده حکم بر به کار گرفته شدن زمین در هنگام فتح را داشته باشد، مثل نزدیکی آن به شهر و نبود مانع در جهت استفاده از آن و مانند آن از دیگر قرائنی که جز با اماراتی که مفید علم است یا چیزی که نزدیک به علم باشد ثابت نمی شود که مفتوحة عنوة بوده است.شیاع: خبر دادن گروهی به چیزی است که به طور عادی توطئه و سازش آنان با یکدیگر انگیزه جمع شدنشان در دادن آن خبر نبوده است و از سخن آنان علم به مضمون خبر پیدا شود. شیاع در مسائل فقهی تنها افتادن خبر بر سر زبانها نظیر شایعات زیادی که در جامعه می‎بینیم و هیچ پایه و اساسی ندارد نیست، بلکه مقصود از شیاع شیوع معنی و حکم و تصدیق نسبت حکمیه از طرف مخبرین است، مانند اینکه تصدیق کنند که زید پسر عمرو یا فلان زمین برای زید یا فلان مکان وقف است و مانند آن. (مقرر)

اشاره به چند نکته

در اینجا چند نکته و اشکال وجود دارد که سزاوار است به آنها اشاره شود:

اول: در کلام شیخ انصاری (ره) آمده بود که "مفتوحة عنوة" بودن زمین به شهادت دو عادل ثابت می‎شود، ممکن است بر آن اشکال شود به اینکه این دو اگر شهادت بر شنیدن از شاهد قبل از خود بدهند و شاهد سابق نیز بر شنیدن از سابق تر از خود بدهد و همین طور ادامه داشته باشد تا زمان واقعه، در این صورت در حجیت چنین شهادتی هیچ اشکالی نیست، ولکن تحقق نیافتن چنین شهادتی قطعی است؛ و اما شهادتی که مستند به کتابهای تاریخ باشد یا به آنچه که بر سر زبانها یا غیر آن از دیگر راههای ظنی باشد، اعتماد بر چنین شهادتی با توجه به اینکه به مستندات آن اعتمادی نیست مشکل است.

در نتیجه شهادت وقتی اعتبار دارد که از روی حس باشد نه از روی حدس و اجتهاد.

دوم: ممکن است گفته شود مشهور شدن چیزی بین مورخین اگر مفید علم باشد اشکالی در حجیت آن نیست، ولکن با اختلاف زیادی که بین مورخین است و اینکه زمان آنان نسبت به زمان وقوع حوادث عقب تر بوده و همچنین متکی بودن بیشتر نظریات آنان بر حدسیات و نقلیات ضعیف، لذا

صفحه ۴۱۲ صفحه ۴۱۴
ناوبری کتاب