در کتابهای وسائل و تهذیب و استبصار راوی این روایت ابوبردة بن رجاء ثبت شده است، ولی در کتابهای رجالی اسمی از او نیست. بلی در رجال شیخ طوسی در زمره اصحاب امام صادق (ع) بردة بن رجاءروایة ابی الربیع الشامی عن ابی عبدالله (ع) قال: "لا تشتر من ارض السواد (اراضی اهل السواد. خ.ل) شیئا الا من کانت له ذمة فانما هو فئ للمسلمین." (وسائل 274/12، باب 21 از ابواب عقد البیع و شروطه، حدیث 5) آمده است ولی در کتابهای رجال از او مدح و قدحی نشده و مجهول است. البته ممکن است چون صفوان از او حدیث نقل کرده ضعف او را جبران نماید.
این سخن حضرت که میفرماید: "حق او را در زمین بخرد" احتمال دارد که مراد آن حق بایع در زمین است، چنانچه احتمال دارد حق مشتری منظور باشد، از آن جهت که همه مسلمانها در آن زمین حقی دارند، چنانچه از برخی روایات که بعدا میآید چنین استفاده میشود.
یک مطلب هم که در اینجا قابل پژوهش و بررسی است این است که آیا منظور از زمین جزیه و زمین خراج در روایات باب اشاره به زمینهای خاصی است که در آن زمانها مالیات بر آنها قرار داده شده بود مثل زمین سواد، یا مراد از آن دو، طبیعت زمین مفتوحة عنوة به طور مطلق در هر زمانی که فتح شود میباشد؟ هر دو احتمال وجود دارد.
قبلا گذشت که این دو احتمال در دو روایت صفوان و بزنطی نیز وجود دارد. بله مرسله حماد در احتمال دوم ظهور دارد.
و نیز پیش از این یادآور شدیم که حکم به اینکه زمینهای مفتوحة عنوة ملک مسلمانان است، احتمال دارد یک حکم کلی الهی یا حکم کلی سلطانی ثابت باشد، چنانکه احتمال دارد تصمیم گیری در مورد اینها در هر زمانی در
.jpg)
