آیت‌الله منتظری

"عنوة" در اصطلاح "مفتوحة عنوة" که در این روایت آمده به معنی خضوع و افتادگی است، و از همین باب است آیه شریفه: "و عنت الوجوه للحی القیوم و همه چهره ها (در آن روز) در برابر خداوند حی و قیوم خاضع می‎شود."مبسوط 33/2

مراد این است که فتح به وسیله جنگ و مقهور ساختن طرف مقابل است. و فقهاء شیعه در ابواب مختلف به این مرسله عمل کرده اند. در زنجیره سند این روایت حماد از اصحاب اجماع است، که فقهاء شیعه بر صحیح بودن آنچه که آنان صحیح دانسته اند اتفاق دارند. و اینکه در روایت از شخص مبهم تعبیر به "بعض اصحابنا" شده است خبر از بزرگی آن شخص می‎دهد، و روایت با اینکه مرسل عن الشیخ باسناده عن احمد بن محمد بن عیسی، عن احمد بن محمد بن ابی نصر قال: ذکرت لابی الحسن الرضا(ع) الخراج و ما سار به اهل بیته فقال: "العشر و نصف العشر علی من اسلم طوعا. ترکت ارضه فی یده و اخذ منه العشر و نصف العشر فیما عمر منها، و ما لم یعمر منها اخذه الوالی فقبله ممن یعمر. و کان للمسلمین. و لیس فیما کان اقل من خمسة او ساق شئ. و ما اخذ بالسیف فذلک الی الامام یقبله بالذی یری، کما صنع رسول الله (ص) بخیبر، قبل ارضها و نخلها. و الناس یقولون: لا تصلح قبالة الارض و النخل اذا کان البیاض اکثر من السواد، و قد قبل رسول الله (ص) خیبر و علیهم فی حصصهم العشر و نصف العشر." (وسائل ‏120/11، باب 72 از ابواب جهاد العدو...حدیث 2) است ولی کمتر از روایت حسنه مرسلة حماد الطویلة التی رواها الکلینی و الشیخ: ففی اواخر کتاب الحجة من اصول الکافی: علی بن ابراهیم بن هاشم، عن ابیه، عن حماد بن عیسی، عن بعض اصحابنا، عن العبد الصالح (ع) قال: "...و لیس لمن قاتل شئ من الارضین و لا ما غلبوا علیه الا ما احتوی علیه العسکر... و الارضون التی اخذت عنوة بخیل و رجال فهی موقوفة متروکة فی ید من یعمرها و یحییها و یقوم علیها علی ما یصالحهم الوالی علی قدر طاقتهم من الحق، النصف او الثلث او الثلثین، و علی قدر ما یکون لهم صلاحا و لا یضرهم. فاذا اخرج منها ما اخرج بدأ فاخرج منه العشر من الجمیع مما سقت السماء او سقی سیحا، و نصف العشر مما سقی بالدوالی و النواضح فاخذه الوالی فوجهه فی الجهة التی وجهها الله علی ثمانیة اسهم... و یؤخذ ما بقی من العشر فیقسم بین الوالی و بین شرکائه الذین هم عمال الارض و اکرتها فیدفع الیهم أنصباؤهم علی ما صالحهم علیه و یؤخذ الباقی فیکون بعد ذلک ارزاق اعوانه علی دین الله و فی مصلحة ما ینوبه من تقویة الاسلام و تقویة الدین فی وجوه الجهاد و غیر ذلک مما فیه المصلحة العامة، لیس لنفسه من ذلک قلیل و لا کثیر." (کافی ‏539/1، کتاب الحجة، باب الفئ و الانفال... حدیث 4) نیست، و دلالت آن بر مقصود روشن است. و اما این سخن حضرت: "برای شخص امام از زکات چه کم و چه زیاد چیزی نیست" ظاهرا از این کلام اراده نشده مگر تأکید بر این که زمینها ملک تمامی مسلمانان است و امام درآمد آنها را در مصالح مسلمین مصرف می‎نماید، و این جمله به منظور دفع این توهم که بعضی از زمینها ملک شخص امام است بیان شده. بنابراین بر ممنوع بودن استفاده شخص امام از