مرحوم شیخ طوسی در "نهایه" متعرض مسأله خمس در زمینهایی که به وسیله جنگ فتح شده نگردیده، برخلاف آنچه که از ایشان در کتاب "خلاف" بعدا نقل خواهد شد.
ایشان در کلام خود درباره زمینهایی که اهل آن اسلام آورده و آن را به صورت خرابه رها کرده اند فرمود:
"این زمینها ملک مسلمین است." که در آن اشکال وجود دارد؛ زیرا ظاهرا این زمینها با اعراض از آن جزء انفال میگردد و ملک امام میباشد. گمان میرود شیخ این کلام خود را از روایت صفوان و بزنطی گرفته که بعدا درباره این دو روایت سخن خواهیم گفت.
و آنچه ایشان درباره درآمد زمینهای مفتوحة عنوة بیان نموده که "درآمد آنها بین همه مسلمانان تقسیم میشود" قابل مناقشه است؛ زیرا تقسیم در آنها تعین ندارد بلکه اختیار آن به نظر امام است. ایشان آن کلام را شاید از روایاتی که متضمن این معناست که رسول خدا(ص) درآمد زمینهای خیبر را تقسیم نمود گرفته اند، که میتوان به آن مراجعه نمود.
و آنچه ایشان در قسم سوم بیان فرمود که: "حق واگذاری زمین های جزیه با اسلام آوردن اهل آن ساقط میشود" در صورتی صحیح است که صلح بر این واقع شود که اصل زمین ملک خود آنان باشد. اما در صورتی که صلح این طور واقع شود که زمین ملک مسلمانان یا برای امام مسلمین گردد، دیگر وجهی برای برگشت زمین به خود آنان به جهت مسلمان شدنشان نیست؛ چنانکه وجه آن روشن است.
2- شیخ در کتاب فئ خلاف (مسأله 18) گوید:
.jpg)
