آیت‌الله منتظری

پراکنده می‎شدند، پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتی به خدا توکل کن که خداوند توکل کنندگان را دوست می‎دارد.

بی تردید پیامبراکرم (ص) هم پیشوای پیشوایان و هم پیشوای مردم است و همه باید از زندگی او سرمشق بگیرند، پس وظیفه رهبر و پیشوای مسلمانان است که نسبت به مردم همواره نرمخو و باگذشت و مهربان باشد و با آنان با عطوفت رفتار کند و از خشکی و خشونت بپرهیزد تا اینکه همه مردم را - مگر کسانی که خداوند بر دلهایشان مهر زده - به اسلام جذب نماید.

البته این بدان معنی نیست که احکام و حدود الهی را در جایگاه خود اجرا نکند؛ زیرا هدف از اجرای احکام نیز اصلاح جامعه است تا مردم در آسایش و امنیت بهتر زندگی کنند نه تحقیر و انتقامگیری.

مرحوم علامه مجلسی در بحار در ارتباط با این آیه شریفه مطالبی آورده است که خلاصه آن اینچنین است:

1- فایده مشورت در این است که دل آنها را به دست آورد و به آنها شخصیت متعالی بدهد.

2- از این رو که سایر افراد امت از آن حضرت الگو بگیرند و مشورت را نقص نشمارند.

3- هر دو هدف ذکر شده مراد باشد.

4- مشورت پیامبر بدان جهت بوده که افراد دلسوز و ناصح از افرادی که از روی اغراضی نظر می‎دهند شناخته شوند.

5- این مشورت در امور دنیائی و مربوط به مسائل جنگ است و در چنین مواردی آن حضرت می‎تواند از نظرات دیگران کمک بگیرد."بحارالانوار ‏198/16، تاریخ پیامبر(ص)، باب 9(باب مکارم اخلاق...) به نقل از مجمع البیان ‏527/1 (جزء دوم). اصل مشورت کردن با مردم و به حساب آوردن آنان در کارهای سیاسی - اجتماعی یک رکن بسیار اساسی در جامعه اسلامی است، به ویژه آنکه امر حکومت در واقع امر مردم است که آن را به دست شایسته ترین افراد می‎سپارند تا بر اساس موازین اسلام به بهترین شکل جامعه را اداره کند. از سوی دیگر اسلام هر فرد مسلمان را موظف نموده که در قالب امر به معروف و نهی از منکر در کارهای سیاسی - اجتماعی شرکت کند. پس بر حکومت اسلامی و کارگزاران مردم است که مردم را در جریان امور قرار دهند و صاحبان امر را از کارهای مربوط به آنان باخبر کنند و نظر آنان را جویا شوند و همان گونه که خداوند خواسته سرنوشت مردم را به دست آنان بسپارند، و با تلاشهای صادقانه خویش و ابراز صلاحیت و لیاقت بردلهای مردم حکومت کنند نه با قدرت سرنیزه و فریب و تزویر بر بدنهای آنان؛ و باید همواره توجه داشت که مشورت صادقانه و بازگذاشتن راه برای ابراز عقیده و اظهارنظر آزادانه مردم تنها رشته استواری است که حکومت را با مردم پیوند می‎دهد، بهترین حکومتها بدون پشتوانه مردمی محکوم به شکست است و بدترین حکومتها از جهت اعتقاد و مذهب با همراهی و همگامی مردم قابل دوام و بقاست، چنان چه در نبوی شریف آمده و تجربه تاریخ نیز به کرات آن را ثابت کرده که "الملک یبقی مع الکفر و لا یبقی مع الظلم." (مقرر)