صفحه ۳۳۲

5- از روایات جامعی که به بیان حقوق متقابل بین امام و امت پرداخته خطبه امیرالمؤمنین (ع) در صفین است؛ آن حضرت فرمود:

"اما بعد، خداوند برای من بر شما به خاطر سرپرستی امورتان حقی قرار داده، و در مقابل برای شما همانند آن حقی بر گردن من گذاشته است؛ بنابراین دائره حق در توصیف و در مرحله سخن از هر چیز وسیع تر است، ولی به هنگام عمل کم وسعت ترین دایره هاست. حق به نفع کسی جریان نمی یابد مگر اینکه در مقابل برایش مسئولیتی به وجود می‎آورد، و بر زیان کسی جاری نمی شود مگر اینکه به همان اندازه به سود او جریان می‎یابد...

از میان حقوق خداوند بزرگترین حقی را که فرض شمرده است حق والی و زمامدار بر مردم و حق مردم بر والی و حاکم است. این فریضه ای که خداوند برای هر یک بر دیگری قرار داده است و آن را موجب نظام الفت و پیوستگی آنان و عزت و نیرومندی دینشان گردانیده؛ بنابراین مردم هرگز اصلاح نمی شوند جز با اصلاح شدن و الیان و زمامداران، و زمامداران اصلاح نمی گردند جز به پایداری مردم؛ پس آنگاه که مردم حق والی را ادا کنند و والی نیز حق مردم را مراعات نماید، حق در بینشان قوی و نیرومند خواهد شد، و جاده های دین صاف و بی دست انداز می‎گردد، و نشانه و علامتهای عدالت اعتدال می‎پذیرد، و سنتها در مسیر خویش به کار می‎افتد، بدین ترتیب زمان صالح می‎شود، و به بقاء دولت امیدوار باید بود، و دشمنان مأیوس خواهند شد. اما آنگاه که مردم بر والی خویش چیره گردند و یا رئیس حکومت به مردم اجحاف کند، در این هنگام وحدت کلمه به هم می‎خورد و نشانه های ستم و

ناوبری کتاب