صفحه ۱۸۰

شاید مقصود این کلام این است که در عدالت گشایش است هم برای امام و هم برای امت؛ زیرا امت زیر پرچم عدل آرامش می‎یابد و قهرا از حکومت عادله که حقوق وی را حفاظت و رعایت می‎نماید اطاعت می‎کند و به همین جهت حاکم نیز از نارضایتی ها و عوارض آن گشایش و راحتی می‎یابد، و اما ستم حاکم در نهایت موجب نارضایتی و شورش مردم می‎گردد و در نتیجه کار هم بر امام و هم بر امت سخت می‎گردد. و این نکته ای است درخور توجه. در شرح ابن ابی الحدید معتزلی در توضیح این خطبه آمده است:

"قطایع: قطعه هایی از زمینهای خراجی بیت المال است که حاکم به افراد واگذار نموده و خراج آن را نمی گیرد و در عوض مالیات بسیار کمی بر آنها قرار می‎دهد. و عثمان به بسیاری از بنی امیه و سایر دوستان و طرفدارانش از این گونه اراضی واگذار کرده بود...

و این خطبه را کلبی به نقل از ابی صالح به صورت مرفوع [بدون ذکر زنجیره سند] به نقل از ابن عباس (رض) بدین مضمون آورده است:

علی (ع) در روز دوم از بیعت خویش در مدینه برای مردم خطبه خواند و فرمود: هر قطعه زمینی که عثمان در اختیار افراد گذاشته و هر مالی که از مال خداوند بخشیده به بیت المال بازگردانده می‎شود؛ زیرا حق قدیمی را هیچ چیز [حتی مرور زمان ] باطل نمی کند، و اگر مالی را بیابم که به کابین زنان درآمده و یا در شهرهای مختلف پراکنده شده آن را به حال نخستین آن بازمی گردانم؛ زیرا در عدل گشایش است، و کسی که حق بر وی گران آید ستم بر وی گرانبارتر است... کلبی گوید: آنگاه آن حضرت (ع) فرمان داد تا همه سلاحهائی که در منزل عثمان وجود داشت و با آن مسلمین تهدید می‎شدند جمع آوری شود، و نیز فرمان داد تا شتران اصیل از شتران زکاتهای مردم که در خانه او بود جمع آوری شود، و شمشیر و زره او را نیز تصرف کردند. ولی فرمان داد که متعرض

صفحه ۱۷۹ صفحه ۱۸۱
ناوبری کتاب