خود و هیچ ولیعهدی از مقام ولایتعهدی خود - نسبت به آنچه زیردست اوست چه کم باشد یا زیاد- برداشته نمی شود...".و لنجران و حاشیتها جوار الله و ذمة محمد النبی رسول الله علی انفسهم و ملتهم و ارضهم و اموالهم و غائبهم و شاهدهم و عیرهم و بعثهم و امثلتهم، لایغیر ما کانوا علیه و لایغیر حق من حقوقهم و امثلتهم لایفتن اسقف من اسقفیته و لا راهب من رهبانیته و لا واقه من وقاهیته علی ما تحت ایدیهم من قلیل او کثیر... (فتوح البلدان بلاذری 76/؛ و نیز الاموال أبوعبید244/)
و در کتاب الاموال [ابوعبید] در معنی "الواقه" [در متن عربی روایت ] آمده است:
"واقه: در لغت آنان به معنی ولیعهد است."
33- و در عهدنامه طولانی پیامبراکرم (ص) برای یهودیان مدینه آنگاه که به مدینه هجرت فرموده آمده است:
"و همانا یهود بنی عوف امتی در کنار مؤمنان محسوب میگردند، یهود به دین خودشان و مسلمانان نیز به دین خودشان، آنان خود و [بردگانشان در امان هستند] مگر کسی که مرتکب ستم یا گناه گردید..."و ان یهود بنی عوف امة مع المؤمنین، للیهود دینهم، و للمسلمین دینهم، موالیهم و انفسهم الامن ظلم و اثم... (سیره ابن هشام 149/2)
این عهدنامه پس از این به تفصیل خواهد آمد.
قراردادها و عهدنامه های دیگری از این قبیل که بین پیامبراکرم (ص) با اهل کتاب یا فرقه هائی از مشرکین برقرار گردید و روایات بسیار زیادی که در حفظ حرمت اهل ذمه و ضرورت حفظ حقوق آنان وارد شده است نیز پس از این ذکر خواهند شد.
آنچه از همه اینها استفاده میگردد این است که روابط امام مسلمانان با سایر امتها و مذاهب واجب است بر اساس قسط و عدل و رعایت حقوق طرفین باشد، نه بدین گونه که حقوق مدنی و اجتماعی آنان را نادیده بگیرد، و نه اینکه آنان را همراز و محرم اسرار مسلمانان قلمداد کند و راه استیلای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و سایر انواع سلطه آنان را بر مسلمانان بگشاید.
.jpg)
