آیت‌الله منتظری

جاری نمودیم به طوری که منجر به مرگ وی گردید، دیه او بر عهده ما نیست. ولی اگر بر کسی حدود از حود الناس را جاری ساختیم به طوری که باعث مرگ متخلف شد، پرداخت دیه او بر عهده ماست."من ضربناه حدا من حدود الله فمات فلا دیة علینا، و من ضربناه حدا من حدود الناس فمات فان دیته علینا. (وسائل ‏46/19، ابواب قصاص نفس، باب 24، حدیث 3)

7- صدوق گوید: امام صادق (ع) فرمود: "اگر بر کسی حدی از حدود الهی را جاری نمودیم به طوری که منجر به مرگ وی گردید، دیه او بر عهده ما نیست. ولی اگر بر کسی حدی از حدود الناس را جاری ساختیم به طوری که باعث مرگ متخلف شد، پرداخت آن بر عهده ماست."من ضربناه حدا من حدود الله فمات فلا دیة له علینا، و من ضربناه حدا من حدود الناس فمات فان دیته علینا. (وسائل ‏312/18، ابواب مقدمات حدود، باب 3، حدیث 4)

ظاهرا این دو روایت یکی است.اشکالی که به مرحوم صاحب وسائل هست و مرحوم آیت الله بروجردی هم این اشکال را به ایشان داشت این است که ایشان به مناسبت های مختلف روایات را در جاهای متعدد نقل کرده و گاهی آنها را قطعه قطعه کرده و هر قطعه را به مناسبت درجایی آورده است. (الف - م، جلسه 219) و اینکه صدوق روایت را قاطعانه به امام نسبت می‎دهد بر ثبوت این خبر در نزد او دلالت دارد، وگرنه استفاده از چنین تعبیری جایز نیست؛ چرا که بدون علم و آگاهی نمی توان قولی را به کسی مخصوصا به امام منتسب نمود، علاوه بر آنکه سلسله سند این حدیث تا ثوری صحیح بوده و ابن محبوب نیز از اصحاب اجماع است با توجه به نکات ذکر شده شاید برای ما در اعتماد بر این خبر کافی باشد، اگرچه ثوری خود از فرقه زیدیه بتریه بوده و وثاقت او در نزد علمای رجال به ثبوت نرسیده است. ضمنا از ظاهر سخنان شیخ طوسی در استبصاراستبصار ‏279/4، باب من قتله الحد، حدیث 3 چنین برمی آید که او نیز بر این خبر اعتماد داشته و روایات دسته اول را بر آن حمل کرده و نتیجتا - بین حدودالله و حقوق الناس - قائل به تفصیل شده است.

به هر ترتیب در باب حدود قول به تفصیل، که از راه جمع روایات می‎توان بدان