آیت‌الله منتظری

ابوبکر خلال در کتاب تأدیب می‎نویسد: "اگر معلمی شاگردان خود را به صورت متعادل و در حد توان آنان تنبیه کند و سه ضربه به آنها بزند، هیچ ضمانی متوجه او نیست. و بدین گونه است اگر پدری فرزند خود را مورد تنبیه قرار دهد."احکام السلطانیه 282/

مطالب ذکر شده برخی از عبارات علما و نویسندگان شیعی و سنی درباره این مسأله بود.

آنچه از این عبارات به دست می‎آید تسالم همگی بر عدم ضمان در حدود تعیین شده است بجز در مواردی که از اجرای حد تعیین شده فراتر رفته باشند. اما نزاع در تعزیرات و تأدیبات است، و فرق بین این دو - یعنی بین حدود و بین تعزیرات و تأدیبات - چنانکه در برخی از این عبارات هم بدان اشاره رفته بود، آن است که برای حد مصطلح مقداری مشخص از جانب خدای تعالی تعیین شده، بنابراین اگر متصدی اجرای حد بدون هیچ گونه تعدی و تفریطی به اجرای آن بپردازد هیچ وجهی برای ضامن بودن او متصور نیست؛ زیرا حکمی که وی مأمور اجرای آن شده از جانب خداوند تعالی تعیین گشته و وی تنها مجری فرمان الهی بوده است. اما در تعزیر و تأدیب چون مقدار خاصی برای آنها تعیین نشده و حاکم یا والی خود حد و مقدار آن را مشخص می‎کنند و از طرفی غرض از اجرای آنها تأدیب با حفظ موضوع و سلامت متخلف است، در صورتی که متخلف بمیرد می‎توان گفت که: مرگ متخلف مربوط به خطا یا اشتباه والی یا حاکم در تعیین مقدار ضربات در تعزیر یا تأدیب بوده است، از این رو حاکم یا والی ضامن مقتول می‎باشند. اگرچه ضمان حاکم بر عهده بیت المال است نه بر عهده شخص حاکم. چنانکه روایت اصبغ بن نباته دلالت بر این معنا دارد. وی می‎گوید: امیرالمؤمنین (ع) قضاوت کرد و فرمود: اگر قضات در خون یا قطع عضوی از متخلف دچار خطا شدند، دیه آنها بر عهده