صفحه ۴۰۵

5- عادل 6- قادر باشد. پس کودکان و دیوانگان و کفار نمی توانند متصدی این کار باشند، ولی غیر از این سه گروه تمام افراد ملت - اگرچه از طرف دولت هم مأمور انجام وظایف حسبه نباشند - حتی فساق و بندگان و زنان می‎توانند این وظیفه را انجام دهند... و محتسب باید خردمند، قاطع و در اجرای امور دینی خشن باشد، احکام شرعی را بداند تا بداند به چه چیز امر و از چه چیز نهی می‎کند؛ چرا که نیکو آن است که شرع نیکو شمرده باشد، و ناپسند آن است که شرع آن را ناپسند دانسته باشد؛ زیرا پیامبراکرم (ص) فرمود: "آنچه را مسلمانان نیک شمارند نیکوست."معالم القربة فی احکام الحسبة 7/_8(چاپ مصر 51/)

البته روشن است اینکه گفت: "تمام افراد ملت می‎توانند این وظیفه را به عهده گیرند" منظورش این است که اشخاص تطوعا و بدون اینکه مأمور حکومت باشند، می‎توانند این کار را انجام دهند؛ پس با حرف قبلی او دایر بر اینکه انتخاب محتسب شرایط خاصی دارد، منافات ندارد و اینکه گفت: "در صدر اسلام پیشوایان و رهبران شخصا بر این کار مباشرت می‎کردند" این مطلبی است واضح و برای افرادی که به اخبار و تواریخ مراجعه کنند بدیهی می‎باشد. و در آینده نزدیک مواردی را گوشزد خواهیم کرد.

5- کتانی در کتاب تراتیب الاداریة از کتاب تیسیر ابن سعید نقل می‎کند:

"حسبه یکی از مهمترین و بزرگترین برنامه ریزیهای دینی است، برای اینکه مصالح عمومی و اجتماعی و فواید و منافع مهمی را در بر دارد. خلفاء راشدین خود تولیت امور آن را به عهده می‎گرفتند، و با اینکه شخصا به امور جهاد و تجهیز سپاه برای جنگ و مبارزه اشتغال داشتند وظایف حسبه را به عهده کسی نمی گذاشتند."تراتیب الاداریة 286/1

6- و نیز در همان کتاب از کشف الظنون نقل می‎کند:

"علم احتساب از امور جاری مردم کشور - مثل معاملاتی که زندگی شهری بدون آن شکل نمی گیرد - از لحاظ جریان آن بر طبق یک قانون و دستورالعمل عادلانه به طوری که تراضی طرفین معامله را تضمین کند، و همچنین از تدبیر و اداره امور بندگان خدا به وسیله نهی از منکر و امر به معروف - البته به آن ترتیبی که خلیفه صلاح می‎داند، و به نحوی که به اختلاف و برتری جویی مردم منجر نشود - بحث می‎کند.

ناوبری کتاب