صفحه ۴۰۳

طوری که بعدا خواهیم گفت - به عصر پیغمبر اسلام (ص) می‎رسد.

وظیفه این اداره در اعصار خلافت اسلامی - به طور اجمال - امر به معروف و نهی از منکر در مراتب مختلف و به مفهوم وسیع آنها (که شامل مکروهات و مستحبات شرعی و عرفی می‎شد) بود، شاید هنوز هم در برخی از کشورها این اداره به همین اسم یا اسمی شبیه آن پیدا شود. وظایف این اداره در عصر کنونی در بیشتر کشورها میان وزارتخانه های مختلف - که از قدرت اجرایی منشعب شده اند - تقسیم شده و قسمتی نیز به قوه قضائیه واگذار شده است. این اداره در سالهای اولیه خلافت اسلامی که از تشکیلات اداری ساده و بسیطی برخوردار بودند، زیر نظر و اشراف خود خلیفه و امام اعظم اداره می‎شد، و چه بسا شخص امام تصدی اکثر وظایف آن را به عهده می‎گرفت، که ما اینک با بیان اجمالی به تعریف لغت حسبه و شرح وظایف محتسب می‎پردازیم:

حسبه چیست ؟ و محتسب کیست ؟

ابن اثیر در نهایه می‎گوید:

"حسبه اسم [مصدر] از ماده احتساب است، چنانچه "عده" از لغت "اعتداد" می‎باشد؛ و آن درمورد اعمال صالحه و کارهای سخت عبارت است از مبادرت به طلب و تحصیل اجر و ثواب، به وسیله صبر و شکیبایی در مقابل کارهای سخت و مشکل یا به وسیله انجام دادن انواع نیکوکاریها و اقدام به انجام آنها بر وجهی که مقرر شده، برای به دست آوردن ثوابی که برای آن تعیین شده است."نهایه 382/1

2- در صحاح اللغه چنین آمده است:

"احتسبت علیه کذا" یعنی نسبت به کارهایی که او انجام می‎داد اعتراض کرده و او را نهی از منکر کردم. ابن دریدکتاب الجمهرة فی اللغة از مصنفات ابن درید است. گفته: "احتسبت بکذا (طلبت) اجرا عندالله" یعنی از خدا به خاطر آن مزد و ثواب طلب کردم، و "حسبه" (بالکسر) اسم [مصدر] از این ماده

صفحه ۴۰۲ صفحه ۴۰۴
ناوبری کتاب