آیت‌الله منتظری

زیرا ما قبول نداریم که در صورت جایز الخطا بودن فقیه، علما امامیه بر عمل به نظر وی اجماع داشته باشند. و این مسأله ای است اختلافی. بلکه آن چیزی که افراد به آن مأمورند فقط مراجعه فرد عامی به مفتی و مرجع است؛ و اما اینکه موظف به عمل به نظر وی باشد از روی تقلید، این گونه نیست.

پس اگر گفته شود: اگر عمل به گفتار وی جایز نباشد پسرجوع عامی به وی چه فایدای دارد؟ در پاسخ می‎گوییم: فایده آن این است که با مراجعه به فتوای وی و فتوای سایر علما امامیه راهی به علم برای وی گشوده می‎شود، در نتیجه بر اساس یقین خویش به حکم شرعی عمل می‎کند."جوامع الفقهیه، غنیه ابن زهرة 485/

آنگاه علاوه بر همه مطالبی که گفته شد، بر فرض که آیات و روایات و سیره بر حجیت تعبدیه فتوای فقیه دلالت داشته باشد، باز اطلاع از آن و درک دلالت آن از آن شخص عامی خارج است؛ زیرا این خود نیاز به اجتهاد در این مسأله دارد. و نمی توان در خصوص احراز دلالت آیات و روایات بر حجیت تعبدیه از غیر تقلید نمود؛ زیرا تقلید در این مسأله نیز موجب تسلسل می‎شود، چنانچه مخفی نیست.جهت تسلسل این است که بالاخره تقلید عامی از مجتهد در مسائل مختلف باید به یک نقطه از علم و یقین که وی را ملزم به اصل تقلید کند برسد، و یک پایه و اساس برای تقلید سایر مسائل باشد، و اگر این مسأله را نیز بخواهد تقلید کند تسلسل به وجود می‎آید. (مقرر) چنانچه جواز عمل به احتیاط و تشخیص موارد و چگونگی آن نیز متوقف بر اجتهاد یا تقلید در این مسأله است.

پس برای عامی [فرد کم سواد غیر مجتهد] در ابتدای امر راهی جز رجوع به اهل خبره و عمل به گفتار وی پس از حصول وثوق و اطمینان که همان علم عادی است و حجیت آن ذاتی است باقی نمی ماند. و این نکته ای است شایان توجه.

و اما آنچه مشاهده می‎شود که برخی عوام نسبت به فتوای مجتهد تعبد محض نشان می‎دهند، و به صورت مطلق بدون اینکه توجه داشته باشند که مطابق واقع