در مسائل مهم مورد اختلاف، نظر اعلم را مقدم میشمارند.
با توجه به آنچه گفته شد، پس برای هیچ مجتهد خاص و فقیه بخصوصی، خصوصیتی [در انحصار اجتهاد به وی ] وجود ندارد؛ و در بین فقهای شیعه و نیز فقهای سنت در همه اعصار همواره مجتهدهای بسیاری وجود داشته اند، و چه بسا به خاطر اختلاف در منابع و راههای استنباط و چگونگی استفاده از آنها اختلافاتی نیز در فتوا با هم داشته اند؛ که بحث آن پیش از این گذشت.
نکته دیگری را که در اینجا باید یادآور شد این است که [در استنباط احکام ] بین علمای سنت اختلاف بیشتر از علمای شیعه است؛ چرا که شیعه در فتاوای خود مقید به کتاب و روایات پیامبراکرم (ص) و ائمه دوازده گانه (ع) است، اما فقهای سنت چون بیشتر آنان به قیاس و استحسانهای ظنی و ملاکهای حدسی اعتماد میکنند آرائشان پراکنده است و فتواهای متناقض و متهافت بسیاری دارند.
چه بسا آنان بسیاری از تعصبات را در فتواهای خود داخل کرده اند، و ایادی سیاست و حکومت های محلی و منطقه ای همواره برخی نظرها را بر برخی دیگر مقدم میداشتند، و بلکه برخی مذاهب فقهی را تحریم کرده و طرفداران آنها را دچار بدترین شکنجه ها نموده و آنان را وادار میکردند که مذهب خود را تغییر دهند؛ چنانچه تاریخ بر آن گواه است، و مردم نیز غالبا به دین پادشاهان و فرمانروایانشان هستند.
حکومت ها نیز برای اجرای اهداف سیاسی خود بیشتر به برخی از علما و عملاء خود متوسل میشدند تا اینکه در نهایت نظر فرمانروایان و علمائشان به حصر مذهب در مذاهب چهارگانه - یعنی مذهب ابوحنیفه، مالک، شافعی و احمد حنبل که اکنون نیز رایج اند - انجامید.
در کتاب ریاض العلماء اثر متتبع خبیر میرزا عبدالله افندی اصفهانی به نقل از کتاب "تهذیب الانساب ونهایة الاعقاب" تألیف یکی از پسرعموهای مرحوم سید مرتضی (ره) مطالبی آمده که خلاصه آن این گونه است:
.jpg)
