صفحه ۱۳۷

البته شایان ذکر است که محل بحث از این گونه مسائل علم کلام و علم اصول فقه است، و غرض ما در اینجا جز اشاره اجمالی به این مطلب نبوده است که بجاست در جای خود مورد مطالعه قرار گیرد.

5- استنباط و اجتهاد

در بیان معنی استنباط در کتاب لسان العرب آمده است:

"نبط الماء ینبط و ینبط نبوطا، یعنی سرچشمه آب آشکار شد، و هر چیزی را که آشکار کنند انبط گویند، و از شخصی علم یا خبر یا مالی را استنباط کرد: یعنی از او بیرون کشید، و استنباط همان استخراج است، و فقیه استنباط کرد، یعنی با اجتهاد و فهم خود باطن یعنی فقه را از ادله و ظواهر استخراج کرد، خداوند - عزوجل - می‎فرماید: لعلمه الذین یستنبطونه منهم."لسان العرب 410/7

چنانچه از این تعابیر استفاده می‎شود گویا حکم خداوند - متعال - آب حیات یا چیز بسیار گرانبهائی است که در اعماق مصادر و منابع خود مدفون است و فقیه آن را استخراج می‎کند.

و اما در مورد مفهوم اجتهاد در کتاب لسان العرب آمده است:

"اجتهاد و تجاهد: تمام توان و نیروی خود را بکار گرفتن، و در حدیث معاذ آمده است: أجتهد رأیی: نظر خود را به کار می‎گیرم. و اجتهاد: توان خود را به کار گرفتن در به دست آوردن چیزی است، و این باب افتعال از ماده "جهد" به معنی طاقت است، و مراد به آن این است که حاکم قضایای مستحدثه را به جای طریق قیاس به کتاب و سنت بازگرداند و بدون ارجاع به کتاب و سنت از پیش خود نظری را ابراز ندارد."لسان العرب 135/3

ناوبری کتاب