مرحوم فقیه همدانی در کتاب مصباح الفقیه خویش به هنگام بحث از نماز جمعه در این ارتباط مینویسد:
"ملاک در حجیت اجماع - چنانچه ما در جای خود آن را اثبات کردیم و نظر متأخرین از علما نیز بر این اساس است - اتفاق همه فقها و یا اتفاق همه آنان در یک زمان بر موضوع واحد نیست، بلکه حجیت آن به خاطر کاشفیت آن از قول معصوم به طریق حدس از فتوای علما شیعه که حافظ شریعت الهی هستند میباشد. و این نسبت به اختلاف موارد، مختلف میگردد؛ چه بسا مسأله ای که با وجود اتفاق و اجماع همه علما، جزم و اطمینان به نظر معصوم پیدا نمی شود مانند آن مسائلی که مستند به ادله و مبادی عقلی یا نقلی است که قهرا جای مناقشه و بحث در آنها وجود دارد، و چه بسا مسأله ای که در آن جزم به موافقت معصوم حاصل میشود ولو به وسیله شهرت."مصباح الفقیه - کتاب الصلاة 436/
و اما از استدلال به آیه مشاقه [و من یشاقق الرسول...] از جهات مختلف پاسخ گفته شده است، یکی از آنها این است که: ما قبول نداریم مراد از "راه مؤمنین" اجماع آنان باشد، بلکه شاید مراد از راه مؤمنین راه آنان باشد به عنوان اینکه مؤمن هستند، یعنی راه ایمان آنان به پیامبر(ص) در مقابل کسانی که به مخالفت با آن حضرت (ص) برخاسته اند؛ و در جای خود به اثبات رسیده که ذکر صفت در کلام، مشعر به علیت و دخالت است. بر این اساس بازگشت این کلام تأکید بر همان اطاعت از سنت رسول است، و بر چیزی بیش از این دلالت ندارد.
و در کتاب المستصفی غزالی آمده است:
"آنچه به نظر ما میرسد این است که آیه به غرض و مطلوب ما [اجماع ] صراحت ندارد بلکه آنچه از ظاهر آیه استفاده میشود این است که: کسی که با پیامبر به مخالفت و ستیز برخیزد و در پیروی و یاری آن حضرت و دفع دشمنان از وی، راهی به غیر راه مؤمنان را بپیماید، ما وی را به همان راهی که برگزیده - راه اهل صلالت و... - وامی گذاریم. گویا در اینجا به ترک مخالفت اکتفا نشده بلکه پیروی از راه مؤمنان در نصرت و یاری آن حضرت و پیروی از وی در آنچه امر و نهی میفرماید بدان ضمیمه شده است. و این آن چیزی است که در آیه ظهور دارد و به ذهن سبقت میگیرد، و اگر
.jpg)
