صفحه ۱۱۲

وی [عبدالله ] گفت: گمان می‎کنم آن حضرت این جمله را نیز فرمود: فرزند در اموال پدر خود نگهبان است و نسبت به دارائی های زیر نظر خود مسؤول است، و همه شما نگهبانید و نسبت به آنچه زیر نظر شماست مسؤولید."کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته؛ الامام راع و مسؤول عن رعیته، و الرجل راع فی اهله و هو مسؤول عن رعیته، و المراءة راعیة فی بیت زوجها و مسئولة عن رعیتها، و الخادم راع فی مال سیده و مسؤول عن رعیته، قال: و حسبت ان قد قال: و الرجل راع فی مال ابیه و مسؤول عن رعیته، و کلکم راع و مسؤول عن رعیته. "صحیح بخاری ‏160/1، کتاب الجمعه، باب الجمعه فی القری و المدن)

نظیر این روایت را مسلم [در صحیح ] و احمد [حنبل در مسند خویش ] روایت کرده اند.صحیح مسلم ‏1459/3، کتاب الاماره، باب 5، حدیث 1829، و مسد احمد ‏111/2/.

خلاصه کلام اینکه: آنچه از همه این روایات استفاده می‎گردد این است که پیشوا و حاکم اسلامی مسؤول و مکلف به اداره جامعه است، و وزرا و استانداران و منشی ها و نظامیان و قضات و... همه ایادی و اعوان او هستند و بر وی واجب است که به همه آنان و کارهای آنها اشراف و نظارت داشته باشد و به هیچ وجه نمی تواند از خود سلب مسؤولیت کند.چون که قوای سه گانه و همه مسؤولین ایادی حاکم هستند، رهبر جامعه شخصا می‎تواند همه آنها را مشخص و منصوب کند و می‎تواند تعیین برخی از آنها را به مردم واگذار کند، از باب اینکه بالاخره حکومت امر ملت است و هرچه نظر مردم در مسائل بیشتر اعمال شود مطلوبتر است؛ اما اگر در یک شرایطی مثلا رهبر مشاهده کرد که جو انتخابات سالم نیست و افراد ناشایست به مجلس می‎روند، می‎تواند شخصا افراد صالحی را مشخص کند، همان گونه که می‎تواند مسؤولیت انتخاب شهرداری ها و فرمانداری ها و حتی استانداران در شرایطی که مردم رشد یافته اند به مردم واگذار کند، و این گونه مردم دلگرمتر می‎شوند. (الف - م، جلسه 128 درس)

نظیر همین معنی را ماوردی و ابویعلی آنگاه که وظایف امام را برمی شمرند یادآور شده و می‎گویند: امام و رهبر جامعه باید شخصا نسبت به همه امور جامعه مشرف و مسلط باشد.

ماوردی به هنگام برشمردن وظایف امام می‎گوید:

ناوبری کتاب