آیت‌الله منتظری

مقدمه

در مقدمه به صورت اجمال ضرورت حکومت و انواع مختلف آن و حکومت اسلامی و آنچه انگیزه و سبب تألیف این کتاب گردید، و فهرست اجمالی بخشها و فصلهای گوناگون کتاب مورد بحث قرار گرفته است، که مجموعه آن در محورهای ذیل خلاصه می‎گردد:

1 - ضرورت وجود دولت و حکومت یکی از بنیادیترین امور ضروری بشر وجود یک "نظام اجتماعی" و "حکومت عادله"ای است که پاسدار حقوق جامعه باشد، و جوامع بشری در طول تاریخ حتی در "عصر حجر" که انسانها در غارها و بیشه زارها زندگی می‎کرده اند، به هیچ وجه خالی از نظام اجتماعی و چیزی شبیه دولت و حکومت نبوده اند؛ زیرا انسان ذاتا موجودی اجتماعی و مدنی است و سرشت او با مدنیت درآمیخته است و نیازهای او جز در سایه تعاون و همیاری و زندگی اجتماعی برطرف نمی شود و در جریان همین زندگی جمعی چه بسا قضایایی رخ می‎دهد که منافع و خواستهای فرد با منافع و مصالح دیگران تصادم و برخورد پیدا می‎کند و جز با به کار بردن قدرت اجرایی متمرکزی که گویای یک رأی و نظر مشخص باشد، حل و فصل آن امکان پذیر نیست.

به عبارت دیگر در سرشت و طینت انسان خواستها و کششهای مختلفی از قبیل خودخواهی، مال دوستی، ریاست طلبی و... وجود دارد که ارضای آنها افسارگسیختگی مطلق را می‎طلبد و در نتیجه با امیال و حقوق دیگران درگیری و برخورد به وجود می‎آید که برای جلوگیری از آن قوه و قدرت و قوانین و مقرراتی لازم است، و مراد ما از حکومت چیزی بجز همین قوه و قدرت متمرکز نیست.

حتی در زندگی پاره ای از حیوانات نظیر مورچه و زنبور عسل که دارای زندگی جمعی هستند، هنگامی که دقت نماییم به روشنی مشاهده می‎شود که آنها نیز در نظام اجتماعی و زندگی جمعی خود دارای نظام و تشکیلات و امیر و ملکه ای هستند که به طور غریزی به زندگی آنها سر و سامان بخشیده و طبق برنامه ای دقیق و حساب شده زندگی اجتماعی آنان را اداره می‎کند. و حتی اگر تصور کنیم - تصور قریب به محال - که روزی انسانها به مرحله ای از تکامل اجتماعی و رشد اخلاقی برسند که ایثار و عدالت بر همه مردم سایه گستر شود و افراد به حقوق یکدیگر تجاوز و تعدی ننمایند، باز برای رسیدگی به مصالح عمومی مردم و سر و سامان دادن به امور اقتصادی، بهداشتی، فرهنگی، ارتباطات و... نیاز به حکومت و