فقیه یک فقیه مبتکر است و نخستین فقیه امامی است که با صراحت تمام فقه حکومتی اسلام را در عمل میخواسته و خواستار "تعویض نظام حکومتی" بوده است.
فقهای قبلی در کتابهای خویش مباحث ولایت فقیه را بحث میکردند، اما بدون اینکه به مصداق خارجی آن توجهی داشته باشند و خواستار تعویض نظام حکومتی باشند. مرحوم نائینی برای اولین بار از موضع یک فقیه خواستار تعویض نظام حکومتی با استناد به ادله فقهی و شرعی گردید، و مطالب کتاب او توسط بزرگترین فقیه و مرجع تقلید وقت یعنی آخوند خراسانی - صاحب کفایه - و ملاعبدالله مازندرانی مورد تأیید قرار گرفت.یک نسخه از کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة با تقریظ صاحب کفایه و ملا عبدالله مازندرانی به شماره مسلسل 4837 (4828) در کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی در قم موجود است.
با توجه و تأکید به نکته یاد شده است که باید گفت: نائینی نقش جدی تحول آفرین در تاریخ فقه حکومتی اسلام داشته است و کتاب تنبیه الامة او بیش از این شایسته توجه و تدقیق است.
مرحوم نائینی به سبک کلاسیک حوزه ای سابق نیز راجع به ولایت فقیه سخن گفته که جالب است، و خلاصه مطالب او را در این زمینه یکی از شاگردان دوره دروس خارجش "مرحوم آیت الله آملی" به صورت "تقریرات" نوشته و چاپ کرده است.المکاسب والبیع من تقریرات بحث العلامه النائینی، ج 332/2_342 تقریر آیت الله شیخ محمدتقی آملی، تهران، مکتبه البوذرجمهری، مصطفوی، 1333 ه ش.
9 - آیت الله شهید مدرس: آیت الله سید حسن مدرس قمشه ای معاصر آیت الله نائینی و مانند او یکی از برجسته ترین شاگردان آخوند خراسانی و سیدکاظم یزدی صاحب عروه بود. او به خاطر عمق و اصالت مطالب و حسن شیوه ای که در تدریس علوم اسلامی در حوزه های علمیه داشت به عنوان "مدرس" مشهور گردید. مدرس در سال 1287 ه ق در روستای زواره از توابع اردستان به دنیا آمد و در قمشه و اصفهان بزرگ شد و در سال 1319 ه ق پس از تحمل ده سال زندان انفرادی در یکی از دورافتاده ترین نقاط ایران به نام "خواف" در شهر کاشمر توسط مأمورین رضاخان به شهادت رسید. مدرس یکی از برجسته ترین چهره های اصیل در تاریخ فقه سیاسی و حکومتی اسلام است؛ هرچند که در آثار فقهی و اصولی باقی مانده از معظم له کتاب مستقلی درباره فقه سیاسی و حکومتی اسلام به چشم نمی خورد، لکن سیره عملی او به اضافه نطق های مکتوب وی که از مجلس شورای ملی دوره دوم تا ششم باقی مانده، در مجموع ذخیره ارزشمندی در تاریخ قانون گذاری اسلامی و فقه حکومتی اسلام است.
مدرس در خطابه های مفصل و متین خود در دفاع از قوانین و یا رد و یا حک و اصلاح آنها، مجموعه ای نمونه از فقه حکومتی و شیوه تقنین در اسلام را ارائه داده
.jpg)
