گونه مستقل به طور مفصل به بحث فقهی نشسته اند. مرحوم شیخ مرتضی انصاری آن را در ضمن کتاب البیع مکاسب مفصلا بحث کرده است.مکاسب، ج 304/9 به بعد، تصحیح کلانتر. اما سید محمدباقر بحرالعلوم، ملا احمد نراقی، فاضل دربندی، میرفتاح حسینی مراغی و بسیاری دیگر از فقها آن را به طور مستقل بحث کرده اند.بحر العلوم در بلغة الفقیه، نراقی در عوائد الایام، فاضل دربندی در خزائن، و میرفتاح حسینی در عناوین مفصلا آن را بحث کرده اند و ما بعدا به اینها اشاره مفصل تری خواهیم داشت.
3 - افزایش شمار تک نگاریها در فقه حکومتی اسلام نیز از جمله مشخصات این دوره از تاریخ فقه است. بحث در مسائل ارضی و خراجی، بحث فقهی در اوزان و مقادیر، بحث منفرد و مستقل در مسائل جهاد و غیر اینها، در این دوره افزایش چشمگیری داشته است، به گونه ای که فقط تحت عنوان رساله جهادیه بیش از 12 کتاب مستقل راجع به جهاد نگاشته شده است.الذریعة الی التصانیف الشیعة، ج 296/5_298، مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی، چاپ بیروت.
4 - تمرکز نسبی مباحث فقه حکومتی نیز یکی دیگر از ویژگی های این دوره از تاریخ اسلام است؛ به گونه ای که فقهای برجسته ای مانند ملا احمد نراقی، میرفتاح حسینی صاحب عناوین، فاضل دربندی صاحب خزائن الاحکام، سید محمد بحرالعلوم صاحب بلغة الفقیه در کتابهای یادشده شان مباحث و فصول مستقلی را به بحث درباره ولایت فقیه و حدود اختیارات او اختصاص داده، و با توجه به دوره تاریخی خاص خودشان حق مطلب را ادا کرده اند.
چنانکه بحث های منسجمی نیز در کتب این دوره راجع به تدوین مسائل مربوط به خراج و احکام اراضی دیده میشود که بسیار جالب است. مانند مرحوم ملامحمدمهدی نراقی (پدر مرحوم ملا احمد نراقی) در مشارق الاحکام،مشارق الاحکام / 95_111، (المشرق السابع)، ملا محمدمهدی نراقی، چاپ سنگی 1294 ه-.ق. سیدمحمد بحرالعلوم در بلغة الفقیه،بلغة الفقیه، ج 209/1_352، چاپ جدید. شیخ مرتضی انصاری در مکاسب،مکاسب / 75_78، چاپ سنگی به قطع رحلی. راجع به این موضوع مباحث مستقل و جالبی انجام داده اند. بخشهای مشابه دیگر نیز از سایر فقهای این دوره در این زمینه و زمینه های سیاسی، مالی و حکومتی دیگر دیده میشود که در مجموع بیانگر حصول تمرکز نسبی در مباحث فقه حکومتی در این دوره هستند.
5 - حضور و تأثیرگذاری و رهبری مستقیم فقها در حرکت های سیاسی و نظامی ضداستعماری و ضداستبدادی جهان اسلام نیز از جمله ویژگی های این دوره از تاریخ فقه حکومتی اسلام است. مصادیق و نمونه ها در این زمینه بسیار فراوان است
.jpg)
