اینها نمونه هایی از افکار و اندیشه و فتاوای برخی از فقهای متأخر شیعه در زمینه مسائل فقه حکومتی بود که ملاحظه کردید. از آفات فقهی این دوره حاکمیت تفکر خشک و افراطی و ضد تعقل اخباری گری بر حوزه های علمیه شیعه بود که ضایعه جبران ناپذیری به حساب میآید؛ و لذا برای مدتی باب اجتهاد بسته شد. و بجز برخی از فقها مانند علامه مجلسی، شیخ یوسف بحرانی صاحب حدائق و امثال آنان که از روش اجتهاد بینابین اخباریون و اصولیون بودند، به ویژه در اواخر این دوره مجتهد برجسته ای ظهور نکرد که منشاء آثاری در زمینه فقه حکومتی باشد، تا اینکه فقیه مجاهد اسلام مرحوم "وحید بهبهانی" ظهور کرد و مکتب اصیل آل محمد(ص) در فقه، یعنی شیوه اجتهاد اصولی را دوباره رایج نمود که در سایه آن فقهای بزرگ دیگری همچون سید مهدی بحرالعلوم، سید علی صاحب ریاض، سعید العلماء مازندرانی، شیخ مرتضی انصاری (ره) و دیگران ظهور کرده و حرکت جدیدی به فقه و حوزه های علمیه دادند و هر کدام از ایشان نیز دارای آرا و فتاوای مهمی در فقه حکومتی و دارای نقش مؤثر در حفظ و انتقال و گسترش آن هستند، که ما به لحاظ رعایت اختصار به همین مقدار اکتفا کرده و از اطاله کلام پرهیز میکنیم.
5 - دوران فقهای معاصر
علامه وحید بهبهانی که برچیننده بساط اخباری گری در میان حوزه های علمیه شیعی است، در سال 1208 هجری از دنیا رفت. و بعد از او زعامت حوزه های علمیه و امامت و مرجعیت شیعه بر عهده شاگرد نامدارش علامه سید مهدی بحرالعلوم گذاشته شد. بحرالعلوم که در حوزه علمیه نجف اشرف مقیم بود پس از استقرار اوضاع، شخصیتهای برجسته علمی و دینی دیگری را نیز در حوزه مشاهده کرد و تدبیری اندیشید که همه آنان را در زعامت مسلمین شرکت دهد. از این رو خود مسؤولیت تدوین فقه و اصول و معارف اسلام را بر عهده گرفت و مسؤولیت فتوا دادن و مرجعیت را به مرحوم شیخ جعفر کاشف الغطاء واگذار کرد. امامت محراب را نیز بر عهده شیخ زاهد "مرحوم شیخ حسین آل نجف" گذاشت، تشکیل محکمه قضا و حل و فصل خصومات مردم را نیز بر عهده "شیخ شریف محی الدین" واگذار کرد و بدین وسیله تحولی در نظام اداری حوزه ها و مرجعیت جهان تشیع پدید آمد.رجال بحرالعلوم (الفوائد الرجالیة) ج 1 / 41 - 42 چاپ جدید.
ما از این مرحله تا زمان خودمان را آغاز یک عصر جدید و معاصر در تاریخ
.jpg)
