آیت‌الله منتظری

مسأله قیام مسلحانه علیه حکام ستمگر به بررسی آن خواهیم پرداخت.برای اطلاع بیشتر از قیام زید و سادات بنی الحسن و قیام حسین بن علی شهید فخ و اخبار و روایات مربوط به آنها به کتاب مقاتل الطالبیین و نیز کتاب تحقیقی شخصیت و قیام زید بن علی نوشته سید ابوالفضل رضوی اردکانی مراجعه شود.

اینک بازمی گردیم به شرح بقیه صحیحه عیص بن قاسم، یعنی روایت اول باب:

قیام محمد بن عبدالله محض (نفس زکیه)

آنچه باز از این صحیحه استفاده می‎شود این است که در زمان امام صادق (ع) قیامهایی از طرف برخی از سادات اهل بیت به وقوع می‎پیوسته و بدان جهت که مشتمل بر دعوت باطلی بوده و در آن از دستور امام به حق نافرمانی می‎شده مورد تأیید آن حضرت نبوده است، البته ما در اینجا در مقام آن نیستیم که به صورت دقیق آن قیامها را مشخص کرده و به شناسایی آنها بپردازیم، اما محتمل است که مراد در این روایت قیام محمد بن عبدالله محض که به اسم مهدویت قیام نموده بود باشد؛ زیرا آنچه از روایات و کتابهای تاریخ استفاده می‎گردد این است که وی به مهدویت قیام نمود و پدر و برادر و اصحابش وی را به عنوان مهدی معرفی می‎کردند.پس از قیام زید بن علی (ره) قیامهای متعددی در مقابل خلفای بنی العباس به وقوع پیوست که یک سلسله از آن قیامها قیام سادات بنی الحسن و از آن جمله قیام محمد بن عبدالله محض بود که در زمان امام جعفر صادق (ع) به وقوع پیوست. پدر محمد (عبدالله) از سادات محترم زمان خود بود و به خاطر اینکه هم از جانب پدر و هم از جانب مادر نسبش به فاطمه زهرا(س) می‎رسید به عبدالله محض معروف بود. پدرش حسن بن علی بن ابی طالب (ع) و مادرش فاطمه دختر امام حسین (ع) بود. البته ما صددرصد چگونگی و حقیقت این گونه قیامها را نمی دانیم، ولی طبق آنچه از کتابهایی نظیر بحارالانوار، ارشاد شیخ مفید، مقاتل الطالبیین و اعلام الوری به دست می‎آید محمد بن عبدالله ادعای مهدویت داشته و دعوت به نفس می‎نموده است و به همین جهت قیام او مورد انتقاد و اشکال امام صادق و سایر ائمه (ع) بوده است. (از افاضات معظم له در درس)

در کتاب ارشاد شیخ مفید از کتاب مقاتل الطالبیین ابی الفرج اصفهانی مطالبی آمده که خلاصه آن از این قرار است:

"بسیاری از افراد خانواده بنی هاشم که در بین آنان عبدالله و دو فرزندش محمد و ابراهیم نیز بودند به همراه منصور دوانیقی در محلی به اسم "ابواء" اجتماع نموده بودند، عبدالله رو به دیگران کرد و گفت: شما می‎دانید که فرزند من محمد همان مهدی است، پس بیایید با او بیعت کنیم؛ پس همه با او بیعت کردند.