صفحه ۳۱

صدوق شهرت یافته و از جمله مؤلفان گرانقدر کتب اربعه حدیثی شیعه است، یکی از فقهای بزرگ و اقدم امامیه به شمار می‎آید و تألیفات فراوانی در حدیث، عقاید و فقه دارد. شیخ صدوق معاصر آخرین دوران خلافت بنی عباس و عصر ضعف و زوال آنان و حکومت یافتن خاندان شیعی معروف آل بویه بوده و امرا و سرداران آل بویه او را بسیار محترم داشته و تعظیم و تکریم می‎نموده اند.

صدوق در کتب فقهی و فتوایی خود مسائل مربوط به "فقه حکومتی" را حتی الامکان از نظر دور نداشته و در فروعات مختلف آن فتاوایی داده است، از جمله کتب فقهی او در این زمینه که قابل مراجعه و شایسته تفحص می‎باشد کتاب المقنع و کتاب الهدایة بالخیر را می‎توان نام برد.

شیخ صدوق در کتاب الهدایة بالخیر راجع به مسأله جهاد و نقش و وظیفه رهبر و امام مسلمین در آن، چنین نوشته است:

"جهاد با دشمن بر همه امت فرض و واجب است؛ به گونه ای که اگر آن را ترک کنند، عذاب بر آنان فرود خواهد آمد و این عذاب از نوع عذابهای گروهی و اجتماعی است. بر امام مسلمین واجب است در این مورد امور امت را سامان بخشیده و به همراهشان بر ضد دشمن جهاد کند."الینابیع الفقهیه، کتاب الجهاد9/، اعداد علی اصغر مروارید.

شیخ صدوق (ره) در کتابهای فتوایی خود با توجه به شرایط تقیه که در آن می‎زیسته، با تلویح و اشاره مراجعه به دستگاه قضایی بنی عباس را تحریم کرده و با توجه به عدم وجود حکومت اسلامی صالح و مستقل از بنی عباس، شیعیان را دستور می‎دادند که به "برادران خود" یعنی فقهای شیعه مراجعه کرده و اختلافات خود را حل و فصل نمایند. متن کلام او چنین است:

"بدان هر یک از مسلمانان که با برادر مسلمان خود در مورد حقی اختلاف و منازعه داشته باشد، باید به مردی از برادران خود جهت حل اختلاف مراجعه کند، اگر طرف دعوی از تن در دادن به این مسأله امتناع کرده و اصرار بورزد که "به آنان" [قضات بنی عباس ] مراجعه کنند، مشمول این سخن خداوند متعال خواهد بود که فرموده است: "آیا ندیده ای آن کسانی را که خود را جزء مؤمنین می‎پندارند و گمان می‎کنند به آنچه بر پیامبر خاتم و پیامبران پیشین نازل شده ایمان آورده اند، ولکن قضاوت و حل اختلاف خود را به پیش طاغوت "حکومت نامشروع" می‎برند، در حالی که مأمور شده اند که به آنان کفر بورزند."الینابیع الفقهیه، کتاب القضاء والشهادات 9/، ضمنا این فتوا بر پایه حدیثی است به همین عبارت که در من لایحضره الفقیه، ج ‏3/3 نقل شده است.

ناوبری کتاب