همچون "مسائل الولایات"ر.ک . بلغة الفقیه ج 3 / 209به بعد، سید محمد آل بحرالعلوم.، "الولایات و السیاسات"ر.ک . کتاب العناوین 322/ از میرفتاح الحسینی المراغی، چاپ سنگی. به آن اطلاق شده است. چنانکه گروه دیگری از مؤلفین از آن به عنوان "السیاسات الشرعیه"، "نظم الشرعیه"مانند ابن تیمیه و صبحی صالح که کتابهای خود را چنین نامیده اند. یاد کرده اند. برخی از فقها و محدثین نامدار نیز مسائل مربوط به این موضوع را تحت عنوان "فی العبادات و السیاسات"ر.ک . مفاتیح الشرایع، ج 9/1، ملامحسن فیض، تحقیق سید مهدی رجایی. مورد بحث قرار داده اند؛ و بالاخره در این اواخر نام "فقه سیاسی" و "فقه حکومتی اسلام" شهرت یافته است، که همه این عناوین و اصطلاحات حاکی از یک مفهوم و معانی مشترک و واحد هستند و نه معانی متعدد و مختلف که در طول تاریخ و در بستر زمان همراه با فراز و نشیب فقه عمومی و فقه حکومتی، تحول و دگرگونی پذیرفته اند. در اینجا ما برای آگاهی هرچه بیشتر خوانندگان گرامی از ریشه این اصطلاحات و مفاهیم خاص، تاریخ نگارش و تدوین فقه حکومتی اسلام به ویژه دیدگاههای فقهای شیعه در اعصار مختلف را مورد مطالعه قرار داده و بحث گسترده در این زمینه را به کتابی مستقل موکول مینماییم.
1 - عصر پیامبراکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)
بدون تردید اصول اولیه و ریشه های اصلی فقه حکومتی اسلام، مانند هر مسأله اسلامی دیگر در قرآن مجید و سنت رسول خدا(ص) و ائمه معصومین (ع) قرار دارد، و از لحاظ تاریخی پیدایش و شکل گیری فقه حکومتی همزمان و همزاد با پیدایش "فقه عمومی اسلام" است. یعنی زمان پیدایش و تکوین آن نیز مانند فقه عمومی به عصر نبوت و نزول آیات شریفه قرآن مجید برمی گردد؛ چرا که همه احکام و دستورات اسلام در عصر نبوت با نزول آیات الهی و سنت شخص پیامبراکرم (ص) تدوین و تکوین یافته است، تنها در اعصار بعدی با سیره و روایات ائمه معصومین (ع) فقه اسلام در همان مسیر بنیانگذاری شده و بر پایه همان اصول و ملاکها توسعه و تطور یافته است.
فقهای اسلام نیز در عصر غیبت کبری، طبق دستور خود ائمه معصومین (ع) که فرموده اند: "علینا القاء الاصول و علیکم التفریع" ما در زمینه احکام و مسائل دینی تنها به بازگویی اصول اولیه و قواعد کلی اکتفا میکنیم و شما باید بر اساس آن اصول و قواعد، شاخه ها و فروع نوینی از مسائل را استخراج کنید. اعیان الشیعه، ج 387/1 سید محسن الامین. تنها تفریع فروع بر اساس "اصول
.jpg)
