صفحه ۲۳۵

اما باید همواره توجه داشت که وجود امام در این جهاد، شرط وجود قتال است نه شرط وجوب؛ بر خلاف جهاد ابتدایی که در آنجا امام شرط وجوب جهاد بود نه شرط وجود."شرط وجوب" آن است که تا هنگامی که شرط محقق نگردد حکم وجوب بر موضوع مترتب نمی شود؛ نظیر شرط استطاعت برای حج ویا در همین مورد که وجوب جهاد ابتدایی مشروط به وجود امام عادل است. اما "شرط وجود" آن است که وجوب آن مشروط به وجود چیزی نیست اما عملا بدون وجود شرط موضوع امکان تحقق خارجی ندارد؛ نظیر وضو برای نماز و یا در برخی مراحل وجود امام برای جهاد دفاعی که وجوب جهاد مشروط به وجود امام نیست، اما بدون امام هم امکان عملی دفاع ثمربخش نیست. (مقرر) بلکه می‎توان گفت که وجود امام و رهبر در هر دو قسم از جهاد، شرط وجود است نه شرط وجوب؛ چنانچه نظیر آن در امر به معروف و نهی از منکر آنگاه که بر زدن و مجروح کردن طرف توقف داشته باشد خواهد آمد.

خلاصه کلام در باب جهاد

از آنچه تاکنون گفته شد به دست آمد که جهاد از مهمترین واجبات است، و آن در کلمات فقها به دو دسته تقسیم شده است: جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی. جهاد ابتدایی بنابر آنچه گفته اند مشروط به وجود امام است، اما علی الاقوی امام منحصر به امام معصوم نیست و امام عادل کافی است، که طبعا شامل فقیه جامع الشرایط نیز می‎شود. و وجوب جهاد دفاعی متوقف بر وجود امام نیست، اما چه بسا در مواردی وجود و تحقق عملی آن وابسته به تشکل و تجمع است که در آن صورت

ناوبری کتاب