آیت‌الله منتظری

الف) تاریخچه نگارش فقه حکومتی در اسلام

فرایند واژه ها

واژه ها نیز چون همه پدیده های هستی، با گذشت زمان دچار تحول و دگرسانی های گوناگون می‎شوند و فرایندهای مختلفی را پشت سر می‎گذارند. در اثر این فرایندها و تحولات لغوی، گاهی یک معنی و مفهوم ویژه در قالب الفاظ و کلمات متعدد جای گرفته و انسانها را در راستای تفهیم و تفاهم و ادای مقصود یاری می‎رسانند. روی این اصل است که باید گفت: واژه ها و اصطلاحات در پدید آوردن پیوندهای معنوی و فرهنگی ابنای بشر و انتقال معارف، نقش بسیار ظریف، کلیدی و مهمی را ایفا می‎کنند.

مفهوم ویژه ای هم که امروزه از آن به عنوان "دیدگاهها و اندیشه های حکومتی اسلام" یاد می‎شود از جمله مفاهیمی است که در طول زمان در قالب واژه ها و اصطلاحات گوناگون جای گرفته و بر زبان محدثان، فقها، مفسران و حکمای اسلام جاری گشته است. به همین جهت مطالب مربوط به آن با نامها و عناوین گوناگون و متعدد شناخته شده و در هر عصر و زمان و در هر یک از منابع و متون، تعبیر خاصی به آن اختصاص یافته است. چنانکه مجموعه مطالب مربوط به این موضوع زمانی "الاحکام السلطانیه" و "امور سلطانیه"مانند کتابهای الاحکام السلطانیه ابوالحسن ماوردی و ابویعلی. و نیز تعبیرات متعدد و کثیره فقهای بزرگوار شیعه در ضمن مباحث ولایت فقیه، به عنوان مثال امام خمینی در کتاب البیع، ج ‏472/2 که تعبیر "الامورالسلطانیه" را به کار برده اند و... و زمانی دیگر "تنفیذالاحکام"ر.ک . الکافی 421/ به بعد، از ابوالصلاح حلبی، چاپ مصحح جدید.، "القضایا و الاحکام"ر.ک . تهذیب الاحکام، ج ‏217/6، شیخ الطایفه طوسی، چاپ جدید. و "احکام قضاء و حدود و..."این تعبیر در همه کتب فقهی کاربرد دارد. نامیده شده، گاهی هم به اسم "ولایة الفقیه"مانند عوائد الایام مرحوم نراقی 185/ به بعد؛ مکاسب، ج ‏304/9 به بعد از مرحوم شیخ مرتضی انصاری به تصحیح کلانتر؛ و خزائن الاحکام فاضل دربندی؛ و کتاب ولایت فقیه امام خمینی و... مورد ذکر قرار گرفته و زمان دیگر به صورت عام تر و کلی تر، عناوینی