آیت‌الله منتظری

در مرکز نزول وحی و مبدأ گسترش اسلام برگزار می‎شود و بر پایه آن وسیله قوام و قیام مردم و نژادهای مختلف فراهم می‎گردد.در حج مسائل مربوط به امور سیاسی و حکومتی بسیار قوی و زیاد است، اصولا حج نمایشگر حکومت و قدرت جهانی اسلام است. نماز جماعت بیانگر اجتماع و تشکل مسلمانان یک محل، نماز جمعه و عیدین وسیله اجتماع مردم یک شهر و یک استان، و حج وسیله اجتماع متمکنین جهان اسلام و به تعبیر قرآن وسیله قیام همه مردم است. همان گونه که اموال و دارایی انسان پایه زندگی اوست و اگر مال نداشته باشد قوام و قیام ندارد و از گرسنگی تلف می‎شود، قوام و قیام اجتماعی مسلمانان هم در معاش و معاد بر کعبه قرار داده شده؛ و همان گونه که انسانها اگر نان نداشته باشند بخورند می‎میرند، اگر یک مرکز سیاسی برای شعائر وحدت بخش نداشته باشند حیات اجتماعی خود را از دست می‎دهند، و این برای حیات اجتماعی یک امت از نان واجب تر است. (از افاضات معظم له در درس)

اخبار و روایات در تبیین فلسفه حج بسیار است که نمونه هایی از آن را متذکر می‎شویم:

1 - ضمن روایت فضل بن شاذان (که قسمتهایی از آن پیش از این گذشت) به نقل از امام رضا(ع) آمده است که آن حضرت فرمود:

"مردم به حج مأمور شدند که همه به پیشگاه خداوند سبحان بار یابند... علاوه بر اینکه در این فریضه منافع بسیار زیادی برای تمام مردم است، برای کسانی که در شرق و غرب زمین زندگی می‎کنند و برای آنان که در خشکی و دریاها به سر می‎برند و برای آنان که در مراسم حج شرکت کرده و یا شرکت نکرده اند، برای تاجر و کاسب و فروشنده و خریدار و فقیر و مستمند و حمله دار و راننده، و برای برآورده شدن نیازمندیهای کسانی که از اطراف امکان شرکت در مراسم را دارند، ونیز دارای منافع دیگری است از قبیل فراگرفتن مسائل دینی و نقل و انتقال اخبار ائمه (ع) به تمام بلاد و شهرها و نواحی کشورهای مختلف."فی خبر فضل بن شاذان عن الرضا(ع) قال: انما امروا بالحج لعلة الوفادة الی الله عزوجل... مع ما فی ذلک لجمیع الخلق من المنافع لجمیع من فی شرق الارض و غربها، ومن فی البر و البحر، و ممن یحج و ممن لم یحج من بین تاجر و جالب و بائع و مشتری و کاسب و مسکین و مکار و فقیر و قضاء حوائج اهل الاطراف فی المواضع الممکن لهم الاجتماع فیه، مع ما فیه من التفقه و نقل اخبار الائمه (ع) الی کل صقع و ناحیة . (وسائل ‏7/8، باب 1 از ابواب وجوب الحج، حدیث 15)

2 - در خبر هشام بن حکم از امام جعفر صادق (ع) در بیان فلسفه حج آمده است:

"... خداوند سبحان مردم را به انجام حج مأمور نمود به خاطر اطاعت در دین به جهت مصالح آنان در کارهای دنیایشان، خداوند سبحان اجتماع مردم از شرق تا غرب را در آنجا قرار داد تا یکدیگر را بشناسند و هر قوم و نژادی اموال و دارایی خود را از شهری به شهر دیگر حمل کنند تا در این رابطه حمله دار و شتردار سود ببرند (باربری و حمل و نقل و تجارت رونق یابد) و نیز به خاطر اینکه مردم آثار رسول الله (ص) و اخبار او را بشناسند و بفهمند و همیشه در خاطره ها بماند و به