آیت‌الله منتظری

خلاصه کلام

تا اینجا نه آیه خوانده شد که از مجموع آنها ولایت (به مفهوم حکومت) برای پیامبراکرم (ص)، ائمه معصومین (ع) و برخی از پیامبران گذشته استفاده می‎شد؛ با توجه به این آیات و روایتهای متواتری که در این زمینه هست این نوع ولایت برای پیامبراکرم (ص) و سایر ائمه معصومین (ع) ثابت و حتمی است و ذات پاک رسول خدا(ص) همان گونه که پیام آور از جانب خداوند و خاتم پیامبران بود فرمانروا و حاکم و اولی به تصرف در امور مسلمین نیز بود؛ و همان گونه که مردم موظف به اطاعت از وی در اوامر ارشادی که از جانب خداوند سبحان بیان می‎فرمود بودند، موظف به اطاعت از وی در اوامر مولوی و دستورات حکومتی وی نیز بودند، چنانکه بیان آن به تفصیل گذشت.

و اما اخبار و روایات در این که ائمه معصومین (ع) مفترض الطاعه بوده و مخالفت با آنان همانند مخالفت با خداوند تبارک و تعالی می‎باشد، بسیار زیاد است؛ مانند روایات معروف: مقبوله عمر بن حنظله، خبر ابی خدیجه، و توقیع مبارک حضرت حجت (ع) که در ائمه معصومین (ع) ولایت فقیه و وجوب مراجعه به وی را با جملاتی نظیر "من او را حاکم شما قرار دادم" یا "من او را قاضی کردم" و یا این که "آنان حجت من بر شما هستند" تعلیل و تبیین فرموده اند؛ که البته اینجا جای بسی بحث و گفتگوست. [در بخش پنجم کتاب این روایات به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.]

بیان چند نکته در رابطه با مفاهیم ولایت و امامت

در خاتمه این بخش [با توجه به کاربرد وسیع مفاهیم ولایت و امامت در فرهنگ اسلامی و نیز استفاده گسترده از آن در طول مباحث کتاب ] بجاست طی چند محور مروری اجمالی بر مفاهیم این دو واژه و نیز تقسیم بندیهای مختلف آن داشته باشیم، البته بحث تفصیلی این مباحث را باید در جاهای دیگر جستجو کرد.

1 - معنای امام از نظر اهل لغت

ما پیش از این به تفصیل نظر اهل لغت را درباره کلمه ولایت و معنی و مفهوم آن بیان کردیم و گفتیم که: حقیقت معنای ولایت به سرپرستی و تصرف و تدبیر امور بازگشت می‎نماید، و گفتیم که: لفظ "والی" که به معنی حاکم و امیر است نیز از همین ریشه مشتق شده است و اکنون در ادامه آن به بررسی کلمه "امام" از نظر اهل لغت می‎پردازیم:

مفردات راغب درباره کلمه "امام" می‎نویسد: "امام کسی یا چیزی است که مورد پیروی واقع شود، انسان باشد - که به گفتار و کردار وی اقتدا شود - و یا کتاب و یا