آیت‌الله منتظری

برخی از بزرگان [صاحب تفسیر مجمع البیان ] در پاسخ به سؤال فوق سه احتمال را متذکر شده اند:

1 - مراد از "دعا" همین ندا و صدا زدنهای معمولی است و آیه می‎خواهد بفرماید: صدا زدنهای پیامبراکرم (ص) را آن گونه که خودتان یکدیگر را صدا می‎زنید سبک مپندارید، و در برخوردها مثلا صدا نزنید "یا محمد" بلکه بگویید "یا رسول الله" و جملاتی محترمانه نظیر آن.

2 - مراد از "دعا" التماس و درخواست از درگاه خداوند است و مراد آیه این است که دعاهای پیامبر(ص) را همانند دعاهای خودتان قلمداد نکنید.آیه شریفه به مسلمانان هشدار می‎دهد مبادا کاری کنند که غضب آن حضرت را علیه خود برانگیزند و آن حضرت به آنان نفرین کند، که دعا و نفرینهای آن حضرت بدون شک مستجاب خواهد شد.

3 - مراد از "دعا" دعوت پیامبراکرم (ص) برای شرکت در مسائل سیاسی، اجتماعی مسلمانان است و آیه درصدد است وجوب اطاعت از دعوت آن حضرت را در مسائلی نظیر جهاد و سایر امور اجتماعی بیان دارد و بفرماید: دعوت آن حضرت همانند دعوت برخی از شما برخی دیگر را نیست؛ زیرا سرپیچی از دستور وی سرپیچی از دستور خداوند تبارک و تعالی است و اوست که اطاعت پیامبر(ص) را بر ما واجب و لازم نموده است.

آنچه به نظر ما با توجه به سیاق "سیاق" از ماده "سوق" به معنی سیر طبیعی و اسلوب ظاهری یک کلام است که معمولا در فارسی از آن به روند تعبیر می‎شود. (مقرر) آیات صحیح تر می‎رسد همین احتمال سوم است، و مؤید همین معناست این قسمت آیه که می‎فرماید: "همانا خداوند به حال کسانی که (برای سرپیچی) به یکدیگر پناه برده و رخ پنهان می‎دارند آگاه است."

پس آیه شریفه به صراحت دلالت دارد بر این که در امور سیاسی، اجتماعی جامعه که نیاز به تعاون و اجتماع و همیاری است، رخ پنهان نمودن و ترک کردن صحنه بدون اذن و اجازه از رهبر جایز نیست.از آیات فوق این معنی نیز به خوبی استفاده می‎شود که در امور اجتماعی یعنی اموری که مردم باید با پیامبر(ص) مجتمع باشند ضروری است که نظم و فرماندهی در کار باشد، و مؤمنان موظف اند در صورتی که نمی توانند در آن کار حضور به هم رسانند از آن حضرت اجازه بگیرند، از طرف دیگر موظف شدن مؤمنان به اجازه گرفتن از پیامبراکرم (ص) دلیل بر ولایت حکومتی آن حضرت است وگرنه صرف پیامبری و ابلاغ رسالت اجازه گرفتن نمی خواهد؛ و باز نتیجه مخالفت با همین دستورات حکومتی است که خداوند سبحان در آخر آیه به آنان در صورت مخالفت، گرفتار شدن در فتنه و عذاب دردناک را بشارت می‎دهد. (از افاضات معظم له در درس)