صفحه ۱۶۳

مرا نافرمانی کرده است."عن رسول الله (ص) انه قال: من اطاعنی فقد اطاع الله، و من عصانی فقد عصی الله، و من اطاع امیری فقد اطاعنی، و من عصی امیری فقد عصانی. (صحیح مسلم، ‏1466/3، چاپ دیگر ‏13/6 کتاب الامارة، باب 8).

باز صحیح مسلم از آن حضرت روایت نموده که در بیانات خویش در حجة الوداع فرمود: "اگر برده ای را به فرماندهی شما گماشتند که شما را بر اساس دستورات خداوند رهبری کند، از وی اطاعت و شنوایی داشته باشید."لو استعمل علیکم عبد یقودکم بکتاب الله فاسمعواله و اطیعوا. (صحیح مسلم، ‏1468/3، چاپ دیگر ‏15/6، کتاب الامارة، باب 8، حدیث 1838)

باز در همان کتاب از پیامبراکرم (ص) روایت شده که فرمود: "بر شخص مسلمان لازم است که در آنچه خوشایند و ناخوشایند دارد (از امام جامعه اسلامی اطاعت و شنوایی داشته باشد، مگر این که به معصیت فرمان داده شود، که اگر به ارتکاب معصیت فرمان داده شد دیگر شنوایی و اطاعتی نیست."علی المرء المسلم السمع و الطاعة فیما احب و کره الاان یؤمر بمعصیة، فان امر بمعصیة فلاسمع و لا طاعة . (صحیح مسلم، ‏1469/3، چاپ دیگر ‏15/6، کتاب الامارة، باب 8، حدیث 1839)

از سوی دیگر به هیچ وجه امکان ندارد ما ملتزم شویم که رهبر مفترض الطاعة به صورت مطلق باید معصوم باشد؛ زیرا کار در مورد کسانی که از جانب پیامبراکرم (ص) و یا امیرالمؤمنین (ع) مسؤولیتهایی را به عهده داشتند و قطعا معصوم نبوده اند مشکل خواهد شد، اشخاصی همانند مالک اشتر و محمد بن ابی بکر به طور قطع اشکالی در وجوب اطاعت از آنان در محدوده حکومتی شان نیست.

البته می‎توان سخن را بدین گونه تقریر نموده و گفت: کسانی که از جانب پیامبراکرم (ص) و یا ائمه معصومین (ع) به مسؤولیتی منصوب شده و یا با اذن و اجازه آنان و یا براساس ملاکها و موازینی که از سوی آنان معین و مشخص شده به خلافت و ولایت منصوب شده اند، در واقع اطاعت از آنان اطاعت از پیامبراکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) است، که در این صورت مفهوم آیه گسترش پیدا کرده و منحصر به ائمه معصومین (ع) نخواهد شد.

خلاصه کلام درباره اولی الامر

با توجه به آنچه تاکنون گفته شد سخن را می‎توان این گونه خلاصه کرد:

درباره اولی الامر مندرج در آیه شریفه سه احتمال وجود دارد:

1 - اولی الامر عام است و همه کسانی که به گونه ای امور مردم به دست آنهاست را شامل می‎شود، ولو این که جائر و ستمگر باشند. چنانکه از ظاهر کلام ابوهریره این معنی استفاده می‎شد.

ناوبری کتاب