آیت‌الله منتظری

به عنوان حسن ختام درج شده تا پایان کتاب با عطر کلام آن حضرت عطرآگین گردد.

10 - شیوه و طریقه ما در بحث

شیوه و طریقه ای که در طرح این مباحث مورد نظر بوده بدین گونه بوده است:

الف - طرح بحث به شیوه فلاسفه

شیوه و طریقه ما در طرح مباحث این کتاب با آنچه بزرگان و علما تاکنون در مباحث ولایت فقیه پیموده اند متفاوت است؛ زیرا آن دسته از فقهای ما که متعرض این موضوع شده اند در ابتدا و از همان گام اول، ولایت فقیه جامع الشرایط را مسلم فرض نموده آنگاه برای اثبات آن به دلایلی نظیر "مقبوله عمر بن حنظله" استناد نموده اند و از این طریق برای اثبات مدعا خود را به زحمت و مشقت افکنده اند، که طبق این شیوه اگر ایراد و مناقشه ای به دلایل مذکور وارد گردد، طبق استدلال آنان بنیان ولایت فقیه فرو خواهد ریخت. ولی ما در این مباحث ابتدا از ضرورت حکومت و دولت برای جامعه و ضرورت وجود آن در همه اعصار صحبت نموده، سپس به تفکیک ناپذیر بودن دستورات و قوانین اسلام از حکومت و اینکه دولت و حکومت جزو بافت اسلام و عضو جدایی ناپذیر شریعت اسلامی است سخن رانده و براساس آیات و روایات و فقه فریقین (شیعه و سنی) این مسأله را ثابت نموده ایم.

آنگاه شرایط و ویژگی های حاکم اسلامی را براساس آیات و روایات و عقل برشمرده و در نهایت از مجموع آن به این نتیجه رسیده ایم که این شرایط و ویژگی ها در عصر غیبت به کسی جز ولی فقیه واجد شرایط منطبق نیست، و بدین طریق اجمالا ولایت فقیه را ثابت نموده ایم. پس از این نتیجه گیری، در زمینه شیوه انعقاد ولایت و راههای آن سخن گفته و مسائلی را در این باره مطرح کرده ایم، که آیا انعقاد ولایت و رهبری فقط با نصب و تعیین است یا اینکه رهبری با انتخاب مردم در صورت عدم وجود نص هم صورت می‎پذیرد. در اینجاست که اگر ثابت شد دلیلی بر منصوب بودن فقیه برای امامت و ولایت وجود دارد مقصود حاصل است، در غیر این صورت بر امت واجب است که وی را به رهبری انتخاب کنند، که اگر غیر او را انتخاب کنند جایز نیست و امامت در او منعقد نمی گردد چون فاقد شرایط لازم است. تفاوت این دو شیوه در واقع همانند تفاوت دو شیوه متکلمین و فلاسفه در مسائل عقلی در مورد اثبات صانع و آفریدگار است؛ زیرا متکلم در ابتدا حدوث عالم را مثلا مسلم فرض نموده و سپس برای اثبات صانع به آن استدلال می‎کند، اما فیلسوف در گام اول اصل وجود را مورد بحث قرار داده و در مراتب بعد عوارض آن یعنی وجوب و امکان و قدم و حدوث و... را مورد بحث قرار می‎دهد، که بالاخره به حدوث عالم منتهی می‎شود. پس در این کتاب ما به سبک فلاسفه در مسائل عقلی سیر نموده ایم نه به سبک متکلمین.

ب - تکیه بر گردآوری مجموع مطالب

در این مباحث بیشترین سعی ما بر این بوده که در رابطه با هر موضوع آیات و روایات مربوط به آن از طرق فریقین (شیعه و سنی) گردآوری شود و به مناسبت هر