آیت‌الله منتظری

فقیه فقه الحکومة

"نجفقلی حبیبی "

 درگذشت نابهنگام عالم ربانی ، حضرت آیت الله منتظری واقعه ای بود که باید به واسطه آن به همه مومنین به ویژه مقلدان و علاقه مندان به ایشان تسلیت گفت . بی شک در این فقدان هر کس به قدر توان خود یادی از آن عزیز درگذشته خواهد کرد. من هم اگر نکته ای درباره ایشان می‎گویم بی شک تنها در حد فهمی است که از ایشان داشته ام ، زیرا شأن این عالم وارسته اجل از آن است که بتوانم حق مطلب را درباره ایشان ادا کنم .

حضرت آیت الله منتظری (رحمة الله علیه) مراحل مختلفی را در زندگی خود از سر گذراندند. در مرحله تحصیل ایشان در حوزه علمیه قم از محضر اساتید بزرگواری همچون آیت الله العظمی بروجردی و نیز حضرت آیت الله امام خمینی بهره بردند و به درجه اجتهاد نائل آمدند و در این دوره با استاد شهید مرتضی مطهری هم دوره بودند و به همین دلیل شهید مطهری نکات زیادی از مسائل اخلاقی ، تقوا و تدین ایشان ذکر می‎کرد. پس از ورود امام به دوره مبارزه و تبعید ایشان ، آیت الله منتظری به عنوان یکی از چهره های شاخص حوزه علمیه قم در مبارزات علیه رژیم شاه فعال بودند، بنابراین سال های زیادی از عمرشان را در مبارزه و زندان گذراندند اما در نزدیکی های پیروزی انقلاب از زندان آزاد شدند و دوباره به جمع مبارزان و صفوف نخستین انقلاب اسلامی پیوستند و منشاء خدمات بزرگ و اثرات ارزنده ای شدند.

تربیت شاگردان بزرگی که امروز بسیاری از آنان در صف اساتید برجسته حوزه علمیه قم ایستاده اند و نیز حضور در جریان تدوین قانون اساسی و به عنوان نماینده مردم و رئیس مجلس بررسی و تدوین نهایی قانون اساسی و نظارت و ایفای نقش موثر در اعتلا و تحول این میثاق ملی به همراهی بزرگانی چون مرحوم آیت الله طالقانی ، شهید آیت الله بهشتی و مرحوم آیت الله صدوقی و بسیاری از بزرگان دیگر از جمله خدماتی بودند که در مرحله ای دیگر از عمر خود به اسلام ، انقلاب و ایران ارائه کردند.

بعد در جریان تحولات بعدی انقلاب ایشان به واسطه وجهه علمی و تقوایی که داشتند و نیز قرابتی که به حضرت امام (ره) داشتند توسط مجلس خبرگان به عنوان قائم مقام رهبری تعیین شدند. در این دوره که نظام جمهوری اسلامی استقرار یافته و رو به پیشرفت می‎گذارد، ایشان به لحاظ دیدگاه های فقهی که داشتند، توانستند کمک زیادی به تحقق جمهوری اسلامی کنند و چنان که بزرگان زیادی روایت می‎کنند، امام (ره) برای گشودن گره ها و مشکلات فقهی حکومتی مسائل را به ایشان ارجاع می‎دادند تا به فتوای مرحوم آیت الله منتظری عمل شود. بنابراین ایشان تأثیر بسزایی در توسعه فقه سیاسی و گشودن باب های جدید در حکومت اسلامی داشتند و با نوشتن کتب مهمی در حوزه فقه حکومتی سبب توسعه در فقه سیاسی و حکومتی شدند زیرا فقه شیعه در دوره های طولانی در جریان حکومت قرار نداشت و فقهای شیعه دخالت زیادی در حکومت ها نداشتند بنابراین بخش هایی از فقه که به امر حکومت مربوط می‎شد، مورد توجه فقها قرار نداشت ، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با شکل گیری نظام جمهوری اسلامی مشکلات در حوزه فقه حکومتی نمود پیدا کرد و ایشان با نوشتن کتاب هایی ارزشمند در این حوزه توانستند باب های جدیدی در فقه حکومتی بگشایند و با طرح آن بحث ها برای فقه حکومتی شیعه خدمات گسترده ای انجام دادند.

بنابراین آیت الله منتظری از یک سو با فتاوی و نوآوری های فقهی که می‎دادند، موجب گشایش در اجرای احکام اسلامی می‎شدند و از سویی دیگر در حوزه علمیه این بحث ها را در میان فقها باز می‎کردند و در معرض تلاش های علمی آنان قرار می‎دادند و قاعدتا بعد از آن هم این بحث ها مورد توجه علما و فقها بوده و خواهد بود. همچنین دلسوزی و ابراز علاقه ایشان به نظام جمهوری اسلامی که در تمام مراحل عمرشان از پیروزی انقلاب تا پایان عمرشان ادامه داشت چنان بود که خواست آن مرحوم بر این بود که نظام جمهوری اسلامی تقویت و با اخوت اداره شود. زندگی ساده و بی تکلف آیت الله منتظری و عدم پایبندی و تقیدشان به ظواهر زندگی حکایت از تقوای فوق العاده ایشان داشت که به مقام و منصب و مسائلی از این دست دلبستگی نداشتند و آنچه برایشان مهم بود، عمل به احکام اسلام بود. به همین جهت می‎توان گفت ایشان در تمام مراحل عمرشان از زمانی که وارد فضای سیاسی شدند، هیچ گاه از امر به معروف و نهی از منکر غفلت نکردند و دائما نظر خودشان را برای اصلاح امور مطرح کردند.