آیت‌الله منتظری

حقوقدانان و آگاهان از قوانین" جملگی در یک ردیف قرار گرفته اند و مجموع افکار آنها هم منوط به و همردیف رأی جمهور ناس است.

در اهمیت این اصول مستتر در فتاوی آیت الله منتظری در این برهه از حرکت سبز مردم ایران مشکل بتوان اغراق کرد. خود دکتر کدیور معتقد است که "فتاوای فوق العاده مهم آیت الله العظمی منتظری در تداوم فتوای تاریخی آخوند ملامحمد کاظم خراسانی در نهضت مشروطه علیه استبداد محمدعلی شاه قاجار و فتوای مرحوم آیت الله العظمی خمینی در جریان انقلاب اسلامی بر علیه دیکتاتوری محمدرضا شاه پهلوی است."

تقدیر تاریخ چنین بود که فقیهی که خود در واقع از بنیانگزاران نظری و عملی "ولایت فقیه" یعنی غیر دموکراتیک ترین مقوله در تاریخ معاصر فقه بود خود نیمه آخر عمر پر برکت خود را صرف ساختن و پرداختن اصول بدیهی و غیر قابل اجتناب نهادهای دموکراتیک از بطن تفکر فقهی شیعه کرد.

به طور قطع فتاوی و رهنمودهای آیت الله منتظری برای سالهای آتی فکر و ذکر آزادیخواهان ایران را به خود مشغول خواهد داشت. شکی نیست که ریشه های نظری آرا آزادی بخش ایشان را در افکار فقهای پیشین می‎شود ردیابی کرد. ولی در یک اصل جملگی باید معترف بود و آن این که در پایان عمر شریف و پر برکت خود آیت الله منتظری بنیان الگوی نوینی را برای یک "فقیه - شهروند" پی ریزی کرد و در این مهم همچون بنفشه ای (به قول احمد شاملو): "گل داد و مژده داد زمستان شکست و رفت".