آیت‌الله منتظری

نمی دانستیم که او پس از این همه فشار و آزاری که تحمل کرد، هنوز حاضر است از آرامش آخرین سال های زندگی اش بزند یا نه. اما، وقتی چشممان به فتوای ایشان افتاد، انگار خاطره علامه نائینی، آخوند خراسانی و همه تاریخ مرجعیت مستقل شیعه با کلمات این پیرمرد هشتاد و هفت ساله از خود دفاع می‎کرد.

دو: همه دین ها با پرسش اساسی رابطه میان ایمان و خرد روبرو شده اند. از نبرد صفین تا جدال معتزله و اشاعره، از شهادت حلاج و عین القضات تا کشتار فلاسفه و متکلمین، تمام این تاریخ را می‎توان حول همین نسبت میان ایمان و خرد بازخوانی کرد. در این تاریخ، خاکستر حلاج و کتاب های بسیار را به دجله ریخته اند. مشروطه نیز با این پرسش روبرو بوده است، در رابطه میان دین و سیاست، که دین از مقوله ایمان است و سیاست از مقوله خرد. ترکیب اضافی "جمهوری اسلامی" نیز قصد دارد این جدال تاریخی را در قالب مضاف و مضاف الیه حل کند و ایمان را صفت خرد جلوه دهد. راه حل نظریه پردازان این انتساب تاریخی در تجربه نسل ما شکست خورده است. نظریه ولایت فقیه هم در آغاز شکلی از تهور دانشمندان سنتی ما بود که مثل بسیاری از نظریات علوم سیاسی، هم در ساحت نظر و هم در عرصه عمل بی اعتباری خود را ثابت کرد. آیت الله منتظری یکی از اصلی ترین واضعین این ابتکار بی حاصل بود. یک دانشمند را نمی توان به خاطر تئوری اش مقصر دانست که دانش، به خصوص آن جا که با انسان روبرو می‎شود پرمخاطره است. دانشمندان اما به نظریه هایشان ایمان دینی ندارند. یعنی کورکورانه، برساخته خود را اطاعت و تعبد