آیت‌الله منتظری

پاسخ:

درست است که قاعده مزبور اعم است و شامل، عرض حال در موضوع، صورت حال در ماده و نفس متعلق به بدن مادی می‎شود؛ ولی دو نکته را باید مورد توجه قرار داد:

1 - عمومیت آن قاعده همان گونه که از لفظ "ماده" مذکور در خود قاعده هم معلوم است تنها شامل حوادث مادی می‎شود و طبعا مراد از مسبوقیت در آن قاعده هم مسبوقیت زمانی است؛ و نفس به لحاظ مرتبه فاعلیت و کار مادی خود محتاج به ابزار مادی بدن است؛ و به همین جهت هم به بدن تعلق گرفته است و از همین لحاظ هم مادی بوده و مشمول قاعده مزبور است؛ و به همین علت نیز حتی حکیم مشائی که نفس را از آغاز مجرد و روحانیة الحدوث می‎داند و درباره آن خطاب به بدن می‎گوید:

او نیز نفس را به لحاظ هبوط به طرف بدن و تعلقش به آن، مشمول این قاعده می‎داند. و اصولا نفس به موجودی گفته می‎شود که ذاتا مجرد و عاری از ماده و احکام مادی و زمین و زمان است و به لحاظ فاعلیت خود احتیاج به بدن دارد و در کار مادی خویش محتاج به ماده و ابزار مادی است. و بنابر نظر کسی که نفس را جسمانیة الحدوث