آیت‌الله منتظری

عالم ماده، موجودند و همه آنها با سلسله اسباب و شرائط خود، که از جمله آنها اراده و اختیارات جزئی و حادث انسان ها در افعال اختیاری آنها می‎باشد، همه معلوم حق تعالی و در مخازن علمی او موجودند و اراده ذاتی و ازلی و قدیم و غیرحادث حق تعالی نیز که همان علم عنانی او به نظام احسن آفرینش است، به تمام موجودات با اسباب و شرائطی که دارند تعلق گرفته است؛ و مطابق با آن، همه موجودات را از عرش برین فیض خود تا فرش زیرین آن از خزائن خود عبور می‎دهد؛ و همان گونه که در کتب حکمی تبیین گردیده و در صحف عرفانی نیز به آن اشاره شده است، این اراده ذاتی و ازلی هم با اراده فعلی و حادث او که در مقام فعل خود دارد و به هر حادثه ای تعلق گرفته است هیچ منافاتی ندارد.

حال با این مقدمه، مشکل می‎توان پذیرفت که برای تک تک این حوادث که شأن نزول آیات است و همچنین سؤالاتی که از پیامبر می‎شود، آیاتی از ازل در مخازن بلند علمی حق تعالی که فراتر از افق زمان و مکان وحدود آنهاست معین و مکتوب نباشد؛ زیرا لازمه معین و مکتوب نبودن تمام موجودات و حوادث و معلوم نبودن آنها در مراتب پیشین هستی، نفی علم حق تعالی به آن موجودات و حوادث قبل از پیدایش آنهاست، که با برهان و عرفان و قرآن هیچ سازگاری ندارد. حال چه مشکلی پیش می‎آید که پیامبر در اثر ریاضت و تصفیه باطن بتواند فراتر از عالم طبیعت رفته و بر فراز آن به پرواز روحانی درآید و بر زمان و مکان فائق آید و امروز و پریروز و فرداها را یکجا