صفحه ۵۶۳

بنابراحتیاط واجب "مجتهد بودن"، بلکه بنابراحتیاط"اعلم بلد"(اعلم بلد) به کسی می‎گویند که در شهری که می‎خواهد قضاوت کند از همه عالمتر باشد. یا "منصوب از طرف اعلم" باشد. همچنین بنابراحتیاط دارای "بینایی چشم" و "حافظه خوب" باشد وفراموشکار نباشد.

مساله 3099- شرایط و صفات معتبر در قاضی از راه وجدان و شناخت شخصی یا شهرت مفید علم و یا شهادت دوشاهد عادل تشخیص داده می‎شود، همان گونه که اجتهاد قاضی با شهادت اهل خبره عادل ثابت می‎شود.

مساله 3100- کسی که خود مجتهد نیست بنابراحتیاط واجب نمی تواند با اتکا به فتوای مجتهد دیگر قضاوت و حکم نماید، هرچند به نیابت از او باشد. ولی جایز است نزاع و اختلاف بین دو طرف را با اصلاح و کدخدامنشی حل وفصل نماید.

مساله 3101- کسی که به نظر خودش دارای شرایط قضاوت نیست حرام است متصدی آن شود، هرچند دیگران او راواجد شرایط بدانند.

مساله 3102- مراجعه به کسی که شرایط قضاوت را ندارد حرام است، مگر اینکه برای گرفتن حق مشروع خود ناچارباشد، بخصوص اگر مراجعه نکردن صاحب حق را در تنگنا و مشقت زیاد قرار دهد.

مساله 3103- کار قضاوت برای کسانی که صلاحیت آن را دارند واجب کفایی است، و در صورتی که قاضی واجدشرایط نباشد واجب عینی می‎شود.

مساله 3104- کسی که قضاوت بر او واجب عینی نیست می‎تواند از بیت المال حقوق بگیرد، هرچند بهتر است درصورت عدم نیاز نگیرد. و چنانچه کار قضاوت بر او واجب عینی باشد در صورت نیاز می‎تواند حقوق بگیرد، و اگر نیازندارد بنابراحتیاط نگیرد، ولی برای انجام کارهای تشریفاتی و ثبت و ضبط احکام، حقوق گرفتن مانعی ندارد.

آداب قضاوت:

مساله 3105- قاضی در قضاوت خود باید آزاد و مستقل باشد و متکی به فتوایی باشد که ماخوذ از کتاب و سنت است، و از هیچ ناحیه ای مجبور نباشد، دقت و بی طرفی را کاملا رعایت کند و با عجله قضاوت نکند. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمودند: "زبان قاضی میان دو حبه آتش است تا وقتی که قضاوت کند، پس یا به طرف بهشت و یا به طرف آتش می‎رود".وسائل الشیعه، کتاب القضاء، باب 2 از ابواب (آداب القاضی)، حدیث 3.

مساله 3106- بر قاضی واجب است که در جلسه دادگاه در برخوردهای ظاهری خود - همچون

ناوبری کتاب