آیت‌الله منتظری

جواب: تناسخ تعلق روح است به غیر بدن خود؛ خواه آن غیر، بدن باشد یا چیز دیگری غیر از بدن، و آن بر دو قسم است.

1 - تناسخ ملکی؛ و آن تعلق روح است بعد از مفارقت از بدن به موجود دیگر مادی و دنیوی، خواه آن موجود مادی و دنیوی، بدن دیگری باشد غیر از بدن اول یا موجود دیگری غیر از آن. از این رو تناسخ ملکی خود دارای اقسام زیر است:

الف - اگر آن موجود مادی دنیوی بدن دیگر انسانی باشد غیر از بدن اول، تعلق روح به آن را "نسخ" گویند.

ب - و اگر بدن حیوانی باشد آن را "مسخ" گویند.

ج - و اگر جسم نباتی باشد به آن "فسخ" گویند.

د - و اگر جسم معدنی باشد به آن "رسخ" می‎گویند.

تناسخ ملکی با تمام اقسامی که دارد باطل است، چون مستلزم برگشت فعلیت به قوه و حرکت قهقرایی و عقبگرد در سیر تکامل روح است که در جای خود استحاله آن به اثبات رسیده است.

2 - تناسخ ملکوتی؛ و آن نیز بر دو قسم است:

الف - تعلق روح به بدن اخروی که در حقیقت آن بدن از منشئات نفس و نتایج اعمال انسان و صورت ملکه نفسانی اوست؛ و برخی از آیات و روایات که می‎فرمایند: در قیامت بعضی از انسان ها به صورت مورچه یا بوزینه و امثال آن محشور می‎گردند، ناظر به این گونه تناسخ است.

ب - تعلق روح به غیر خود به خاطر گستردگی و قوت و عظمت وجودی روح، مثل روح پیامبراکرم (ص) و ائمه اطهار(ع) که در زیارت جامعه کبیره آمده است: "و أجسادکم فی الاجساد و أرواحکم فی الارواح و أنفسکم فی النفوس"؛ و درحقیقت به معنای احاطه روح آنان بر اجساد و ارواح دیگران است.

حقیقت تناسخ ملکوتی نه تنها از نظر عقلی محال نیست بلکه شواهد نقلی بسیاری بر صحت آن دلالت دارد.