لذت میبرد یا معذب میشود. و اما چگونگی این نحو از ادراک که آیا با اعضاء و قوای بدن و جسم مادی انجام میگیرد یا با اعضاء و قوای بدن و جسم مثالی تحقق مییابد، مورد نظر و اختلاف است؛ و صدرالمتألهین نظر دوم را پذیرفته و هرگز وی معاد جسمانی را انکار نکرده است.
تفصیل این مطلب را می‌توانید در کتاب این جانب "از آغاز تا انجام" صفحه 315 به بعد ملاحظه نمایید.
تناسخ و تماسخ
(سؤال) الف - نظر شیعه راجع به تناسخ چیست ؟ ب - آیا در تماسخ که مورد تأیید قرآن میباشد، اعمال مسخ در حین حیات انسان رخ میدهد یا بعد از موت فرد روح وی در کالبد حیوان حلول میکند؟
جواب: الف - مسأله تناسخ یک مسأله عقلی و فلسفی و برون دینی و برون مذهبی است؛ و طبیعتا اگر از جایگاه شرع و مذهب درباره آن سخن گفته شود تنها در حد تأیید یا سکوت شرع و مذهب است، و از این رو سیر علمی یک عالم دینی در این زمینه بر مدار برهان عقلی است و استمداد او از منابع دینی و مذهبی تنها به عنوان تأیید یا سکوت آن منابع است.
اما تناسخ به معنای عام که مورد سؤال است همان تعلق نفس پس از مفارقت از بدن به جسمی غیر از بدن اول میباشد که اگر آن جسم، بدن دیگر انسانی باشد اصطلاحا به آن "تناسخ"، و اگر بدن دیگر حیوانی باشد به آن "تماسخ" و اگر جسم نباتی باشد به آن "تفاسخ"، و اگر جسم معدنی باشد به آن "تراسخ" گویند. و در تمام این اقسام چنانچه جسم و بدن دومی که نفس به فرض به آن تعلق میگیرد جسم دنیوی عنصری باشد که اصطلاحا گاه به این لحاظ به آن "تناسخ ملکی" گفته میشود، چنین تناسخی محال است؛ زیرا مستلزم برگشت کردن فعلیت به قوه وحرکت قهقرایی نفس از کمال به نقص است. ولی چنانچه جسم و بدن دومی که نفس به آن تعلق
.jpg)
