آیت‌الله منتظری

ملاک کفر و ارتداد

(سؤال) معنای ارتداد چیست ؟ آیا کسی که در یکی از اصول دین یا احکام ضروری آن به هر دلیل و علتی شک کند بدون این که بخواهد حقی را انکار نماید، مرتد حساب می‎شود؟

اگر شخصی شیعه باشد و منکر اصول دین نبوده ولی عمدا یکی از ضروریات دین یا مذهب را منکر شود و بعد از تذکر و آوردن ادله جهت اثبات اشتباهش باز هم انکار کند، آیا چنین شخصی کافر و مرتد و مخلد در آتش است یا فقط فاسق می‎شود؟ همچنین اگر کسی شیعه باشد و عقاید باطلی نیز داشته باشد حکم او چیست ؟ آیا منجر به کفر یا فسق می‎شود؟

جواب: معنای ارتداد به عقب برگشتن است، یعنی بعد از اسلام به کفر برگشتن؛ و کفر در مقابل ایمان است. و معنای ایمان صرف پیدا شدن یقین و عقیده ای در بستر ذهن نسبت به مبدأ و معاد و نبوت نیست، زیرا پیدا شدن یقین و عقیده به چیزی به اختیار انسان نیست؛ در صورتی که ایمان و کفر دو عمل اختیاری می‎باشند که مورد پاداش و مجازات خداوند قرار می‎گیرند، و اگر غیر اختیاری باشند پاداش و مجازات بر آن ها برای خداوند حکیم و عادل، قبیح بلکه محال می‎باشد. بلکه ایمان به معنای التزام و پایبندی عملی و اخلاقی به عقیده ای است که برای انسان پیدا شده است؛ و کفر یعنی انکار و عدم التزام به آن.

"کفر" به معنای پوشانیدن امر واضح و روشن است؛ و لذا به "زارع" نیز کافر گفته می‎شود، چون بذر را زیر خاک می‎پوشاند. پس کسی که حق بودن اصول دین را یقین دارد و هیچ گونه شبهه ای در آن ها نداشته باشد و با این حال از روی عناد و لجاجت و یا تعصب، و یا انگیزه های سیاسی، اقتصادی و غیره آن ها را انکار کند و التزام عملی و اخلاقی نداشته باشد، او کافر است؛ زیرا امری را که برایش روشن و قطعی است انکار کرده است. اما کسی که یا درحال تحقیق است و یا در اثر ضعف مطالعه، یا القائات تشکیک کنندگان، و یا به دلایل دیگر در بعضی اصول یا فروع ضروری دین به شک می‎افتد، و عناد و تعصب و لجاجت ندارد، مرتد محسوب نمی شود. این معنا از آیه