آیت‌الله منتظری

پس از آن چنانچه گروهی همچنان عناد ورزیده و اقدام به تجاوز و تضییع حقوق گروه دیگر نماید، با آن مقابله شود. این مطلب به خوبی از آیه بغی فهمیده می‎شود.

صاحب "جواهر" در این زمینه فرموده است: "ظاهرا هیچ گونه اختلاف و اشکالی بین فقها وجود ندارد که باید قبل از شروع مقاتله با بغاة، آنان ارشاد شوند تا اگر شبهه ای دارند از بین برود؛ همان گونه که خود حضرت امیرالمؤمنین (ع) و نمایندگانشان این عمل را با بغاة زمان خود انجام دادند و صبر کردند تا آنان حمله را شروع کردند".جواهر الکلام، ج 21، ص 334.

بدیهی است ارشاد در هر زمان مطابق مقتضیات زمان انجام می‎شود. ارشاد در زمان کنونی جز با ایجاد فضای بحث آزاد و دادن مجال و امنیت به طرف متهم به بغی جهت بیان شبهات و نظریات خود امکان ندارد. در چنین مواردی وظیفه افراد و گروه های بی طرف - که در آیه شریفه مخاطب (فأصلحوا) قرار گرفته اند - آن است که مانع درگیری یا ادامه قتال بین دو گروه متخاصم شوند و طرفین را به مذاکره و تفاهم و رفع شبهه براساس منطق و استدلال دعوت یا الزام نمایند.

6 - برای تحقق عنوان بغی - علاوه بر آنچه بیان گردید - باید اراده و اختیار شرکت کنندگان در آن نیز احراز گردد؛ بنابراین چنانچه برخی از آنان از روی اکراه یا اجبار در آن مشارکت یابند - نظیر آنچه امروز در بسیاری از تهاجمات نظامی دیده می‎شود - کشتن آن افراد تا زمانی که راه دیگری برای بازداری آنان وجود دارد، جایز نیست. زیرا علاوه بر قواعد عام فقهی مبنی بر اشتراط اراده و اختیار در ترتب آثار بر افعال انسان، از بعضی روایات نیز این مطلب قابل استنباط است. در کتاب "دعائم الاسلام" و "مستدرک الوسائل" آمده است: قال رسول الله (ص) یوم بدر: "من استطعتم أن تأسروه من بنی عبدالمطلب فلاتقتلوه فانهم انما اخرجوا کرها"؛دعائم الاسلام، ج 1، ص 376؛ مستدرک الوسائل، ج 11، ص 50، باب 21، ح 3. "هرکس از فرزندان