آیت‌الله منتظری

رابطه افساد فی الارض و محاربه

(سؤال) آیا "افساد فی الارض" به لحاظ شرعی موضوع حد شرعی مستقل از محاربه است ؟ در این صورت مقومات این موضوع و ادله شرعی آن چیست ؟

جواب: در عنوان "افساد" - نه از نظر لغت و نه از نظر مصطلح قرآنی و روایی و فتاوای فقها - قید "سلاح" اخذ نشده است؛ هرچند بر همه افراد محارب عنوان مفسد نیز صادق است. همچنین شرط "اخافة الناس" نیز در عنوان "افساد" و "مفسد" لحاظ نشده است. عدم اعتبار سلاح و اخافه در عنوان افساد با تتبع در آیات قرآن به خوبی روشن می‎شود. از جمله آیه 73 از سوره یوسف به نقل از برادران حضرت یوسف (ع) : (قالوا تالله لقد علمتم ما جئنا لنفسد فی الارض) ؛ "گفتند قسم به خدا خودتان می‎دانید که ما نیامده ایم که در این سرزمین فساد کنیم". آیه 30 از سوره عنکبوت به نقل از حضرت لوط(ع) : (قال رب انصرنی علی القوم المفسدین) ؛ "[حضرت لوط] گفت: پروردگارا! مرا بر قوم فساد کننده در زمین یاری کن". آیه 183 سوره شعراء به نقل از حضرت شعیب (ع) : (و لاتبخسوا الناس أشیأهم و لاتعثوا فی الارض مفسدین) ؛ "و به مردم اجناسشان را کم ندهید و در این سرزمین فتنه و فساد نکنید". و نیز آیات مربوط به قارون در سوره قصص آیه 77، و فرعون در سوره یونس آیه 91، و ساحرین در سوره یونس آیه 81، و حیف و میل کنندگان اموال ایتام در سوره بقره آیه 220.

واضح و روشن است که در موارد آیات مذکوره موضوع به کار بردن سلاح و یا اخافة الناس مطرح نبوده است. کلمه "فساد" در برابر صلاح و سلامت است، و ظاهرا مقصود از "افساد فی الارض" انجام هر عملی است که مسیر عادی و سلامت امنیتی یا اخلاقی یا اقتصادی جامعه را برهم زند و موجب تباهی در نظام آن گردد.

هرچند ایجاد هر فسادی گناه و جرم است و طبعا استحقاق حد یا تعزیر یا توبیخی را شرعا در پی دارد، ولی کلمه: (یسعون ) و قید: (فی