آیت‌الله منتظری

لکن از آن جا که جهاد دفاعی مربوط به نظام عمومی مردم است، حاکم صالح با مشورت و نظرخواهی از اهل خبره موثق می‎تواند آن را از نظر زمان و مکان و سایر جهات مربوطه محدود نماید. بدیهی است جهاد دفاعی انواع گوناگونی دارد، گاهی مسلحانه است و گاهی غیر مسلحانه.

موسمی بودن احکام حکومتی

(سؤال) آیا می‎شود احتمال داد که بسیاری از احکام مربوط به مقتضیات زمان پیامبر(ص) و ائمه (ع) بوده، و اگر اکنون آن بزرگواران حضور داشتند احکام به طور دیگری صادر می‎شد؟ و به نظر شما آیا مسائل حکومتی و غیر حکومتی با هم مخلوط نشده است، و بسیاری از مسائل حکومتی موقت در باب های گوناگون، ثابت و دائمی پنداشته نشده است ؟

جواب: در این که دین مقدس اسلام خاتم ادیان الهی است، و برای همه زمان ها و مکان ها می‎باشد شکی نیست؛ و نیز این که مقتضیات زمان و مکان در بعضی احکام مؤثر است و با تغییر آن ها موضوع بعضی احکام تغییر یافته و تبدیل به موضوع دیگری می‎شود نیز تردیدی وجود ندارد؛ همچنین مسلم است که بعضی احکام از قبیل "حکم حکومتی" و به اصطلاح "حکم موسمی" می‎باشد. و لکن تشخیص موارد آن کار آسانی نیست، و تشخیص آن ها با مجتهدین و فقهای زمان شناس می‎باشد.

موارد حکم، فتوا و ارشاد فقیه

(سؤال) تکلیف شرعی که از طرف مراجع و علما صادر می‎شود، مثل وجوب شرکت در انتخابات مثلا به نوعی جنبه سیاسی داشته و استفاده های سیاسی از آن می‎شود؛ آیا این مسأله در تقابل با تعقل و آزادی فردی نیست ؟

جواب: وظیفه علما و مراجع، ارشاد و راهنمایی به احکام الهی می‎باشد؛ و در مسائلی مانند انتخابات که تقلیدی نمی باشد تشخیص لزوم یا عدم لزوم آن به عهده خود اشخاص است. البته آن ها برای تشخیص وظیفه خود عقلا و شرعا باید فحص و