آیت‌الله منتظری

انتقاد از حکومت

(سؤال) آیا در زمان غیبت، بیعت نکردن با حاکم دینی، اطاعت نکردن از او، مخالفت مسالمت آمیز با او و انتقاد از وی، شرعا جرم محسوب می‎شود و قابل مجازات از سوی حاکمیت است ؟ چرا؟

جواب: اگر کسی معتقد به حکومت دینی در زمان غیبت باشد و حاکم مفروض را نیز واجد شرایط بداند، شرعا مجوزی برای بیعت نکردن و عدم اطاعت از او (جز در مواردی که یقین دارد حکم حاکم خلاف شرع است) وجود ندارد؛ ولی اگر از نظر علمی معتقد به حکومت دینی در زمان غیبت نباشد و یا حاکم دینی مفروض را واجد شرایط لازم نداند، دلیلی بر لزوم بیعت و اطاعت از او وجود ندارد؛ گرچه باید توجه داشت چنانچه چنین حکومتی توسط همه یا اکثریت مردم تأسیس شده باشد و مورد رضایت آنان باشد، عدم اطاعت از آن نباید به گونه ای باشد که نظام اجتماعی دچار اختلال شود و یا موجب تضییع حقوق دیگران گردد.

و اما مخالفت مسالمت آمیز به معنای اظهار نظر مخالف و انتقاد از کارها و عملکرد حاکمان در هرحال - چه حکومت را صالح بداند یا نه، و چه حاکمیت منتخب اکثریت باشد یا نه - نه تنها جرم محسوب نمی شود بلکه از مقوله امر به معروف و نهی از منکر - با مراعات شرایط و مراتب و درجات آن - می‎باشد و مورد ادله امر به معروف و نهی از منکر و نیز روایات لزوم نصیحت حاکمان مسلمان خواهد بود.

با این که ما مولا امیرالمؤمنین (ع) را معصوم از خطا و گناه می‎دانیم ایشان از انتقاد استقبال می‎کردند؛ در "نهج البلاغه" می‎خوانیم: "و لاتخالطونی بالمصانعة، و لاتظنوا بی استثقالا فی حق قیل لی، و لا التماس اعظام لنفسی، فانه من استثقل الحق أن یقال له أو العدل أن یعرض علیه کان العمل بهما أثقل علیه فلاتکفوا عن مقالة بحق أو مشورة بعدل، فانی لست فی نفسی بفوق أن اخطی و لا آمن ذلک من فعلی الا أن یکفی الله من نفسی ما