آیت‌الله منتظری

کل شئ خلقه ثم هدی) ؛سوره طه (20)، آیه 50. "[حضرت موسی ] گفت خدای ما همان خدایی است که خلقت هر چیزی را به طور کامل انجام داده سپس هدایتش کرده است".

خداوند چیزی را فرو نگذاشته است، حتی نقص را که آن را هم خلق فرموده است و دلیل کمال عالم نیز همین نقص است. حال چگونه کمال عالم را در نقص باید جستجو نمود؟

جواب: ذات باری تعالی حقیقت هستی غیر متناهی است و هیچ نحو حد و نقصی در ذات و صفات او راه ندارد. او هستی غیر متناهی، علم غیر متناهی، قدرت غیر متناهی و اراده غیر متناهی است. این وجود کامل جلوه و پرتو دارد که به اراده او وابسته است که از آن به نظام وجود تعبیر می‎کنیم.

جلوه او نیز از سنخ وجود و هستی است، و نفس جلوه و پرتو بودن موجب نقص و محدودیت است که از آن نقص و حد، تعبیر به ماهیت می‎شود. پس به حسب تحلیل عقلی تمام موجودات نظام آفرینش که جلوه حق تعالی هستند، مرکب از هستی و از ماهیت خاص می‎باشند، و آنچه معلول است هستی موجودات است و ماهیت لازمه وجودات خاصه است، نفس مخلوق بودن موجب نقص و محدودیت است، و جلوه دارای مراتب است مانند مراتب نور، و هر چه از مبدأ دورتر باشد جنبه وجودی او ضعیف تر است؛ و اضعف موجودات، عالم ماده است و عالم ماده ملازم با حرکت جوهری است و حرکت موجب تکامل موجود است. پس موجود مادی که در قوس نزول هستی، حاشیه نشین است و از تمام مراتب هستی ناقص تر است به لحاظ استعدادی که در نهاد ماده آن وجود دارد می‎تواند با حرکت جوهری در قوس صعودی تکاملی به مراتب بالاتر و کامل تر راه یابد و با حفظ مراتب پایین هستی، مراتب فراتر از آن را به دست آورد. علاوه بر این، چنانچه حدود و ماهیات که حاکی از نقص ها و کاستی های موجوداتند در واقع منشاء انتزاع نمی داشت و در عالم واقع و خارج موجودات نقص و حد و ماهیت نمی داشتند، بساط کثرت و تعدد از نظام