آیت‌الله منتظری

جواب: ممکن است مقصود از "و المسلمین و المسلمات" مؤمنینی باشند که کاملا تسلیم و مطیع اوامر و نواهی دین می‎باشند، که طبعا نسبت به "مؤمنین و مؤمنات" اخص هستند. و بر فرض این که همان معنای عام یعنی صرف مسلمان بودن مقصود باشد که شامل غیر شیعه نیز بشود، اشکالی ندارد؛ زیرا مطابق آیه 86 سوره شعراء، حضرت ابراهیم (ع) برای پدر [عموی خود] که مشرک بود طلب مغفرت نمود و فرمود: (واغفر لابی انه کان من الضالین) ؛سوره شعراء (26)، آیه 86. "ببخش پدرم [عموی من ] را که او از گمراهان است". پس طلب مغفرت برای مسلمان غیر شیعه به طریق اولی جایز می‎باشد.

البته مطابق آیه شریفه: (ما کان للنبی و الذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین و لو کانوا أولی قربی من بعد ما تبین لهم أنهم أصحاب الجحیم ) ؛سوره توبه (9)، آیه 113. چنانچه افراد مشرک از روی عناد و جحد مشرک باشند نه از روی جهل و قصور، کسی حق ندارد برای آنان استغفار نماید؛ زیرا افراد معاند با حق جزو اصحاب جهنم می‎باشند.

و استغفار حضرت ابراهیم (ع) برای آزر نیز که در آیه شریفه: (و ما کان استغفار ابراهیم لابیه الا عن موعدة وعدها ایاه فلما تبین له انه عدو لله تبرأ منه...) سوره توبه (9)، آیه 114. ذکر شده است، علاوه بر این که به خاطر وعده آن حضرت و امیدی بود که به او داشت، قبل از تبین و روشن شدن عناد و دشمنی او با خدا بوده است. بنابراین برای مشرکی که عناد و دشمنی او با خداوند معلوم نشده است و یا معلوم است که از روی عناد مشرک نشده است، استغفار منعی ندارد.

مراتب نفس انسانی

(سؤال) به استحضار می‎رساند که شهید چمران در کتاب "انسان و قرآن"