آیت‌الله منتظری

تقدم اخلاق

(سؤال) من یک مسلمان هستم، یکی از دوستان ما در این جا ضمن گفتگویی که با ما داشت می‎گفت: اصول اخلاقی مقدم بر دین داری است، چون که دین قادر به جلوگیری از حکومت مطلقه و استبداد نیست؛ این موضوع در ذهن ما سؤال های زیادی را برانگیخت. اگر ممکن است در رابطه با اخلاق ما را راهنمایی کنید، اصولا آیا اخلاق مقدم بر دین است یا نه ؟ اگر جواب مثبت است، در حالی که ما می‎دانیم که اخلاق از تعالیم دینی است و رتبه اخلاق بعد از دین است، چگونه باید اخلاق اسلامی را تفسیر نماییم ؟

منظور من این است که چه فرقی بین اخلاق و خلق اسلامی است ؟ آیا مذهب (اسلام یا دیگر مذاهب) می‎تواند از استبداد جلوگیری کند؟ اگر می‎تواند چگونه ؟ و اگر نمی تواند بی دینی و دین داری چه فرقی دارد؟

همان طور که می‎دانیم حضرت محمد(ص) در چهل سالگی از طرف خداوند به عنوان خاتم الانبیاء مبعوث گردید و قبل از بعثت در میان مردم قریش مشهور به محمد امین و راستگو بود. آیا می‎توان گفت چون حضرت محمد(ص) اول امین و راستگو بود و بعد به پیامبری انتخاب شد پس اخلاق بر دین مقدم است ؟ آیا می‎توان گفت اخلاق پایه و اساس دین و اخلاق هدف و دین وسیله ای برای نیل به اصول اخلاقی است ؟

جواب: ادیان الهی همگی از سه بخش عمده تشکیل یافته اند:

بخش اول مربوط به اعتقادات و ارائه حقایق نظام هستی و هست ها و نیست ها است که تنها جنبه معرفتی و شناخت به امور خارج از حیطه عمل را دارد، مانند شناخت خداوند و اسما و صفات او، معاد و امثال آن؛ و عهده دار مباحث این بخش، فلسفه و کلام است.