خلافت در اختیار علی (ع) قرار گرفته حق به جایگاه اصلی خود بازگشته است و گروهی جانشین گروهی دیگر شدند. تاکنون عثمان و مروان حکم و امثال آنان بر مردم حکومت میکردند ولی اکنون امیرالمؤمنین (ع) و عمار یاسر و مالک اشتر و مانند آنان عهده دار اداره جامعه شده اند. از این رو میفرماید: "و استبدل الله بقوم قوما": خدا عوض کرد به وسیله قومی قوم دیگری را. اساسا در همه انقلاب ها و تغییر حکومت ها چنین شرایطی پیش میآید. انقلاب که میشود یک گروه میروند و گروهی دیگر میآیند. "و بیوم یوما": و خداوند روزی را به روز دیگری بدل کرد. یک روز عثمان و مروان حکم همه کاره بودند و علی (ع) خانه نشین بود؛ ولی اکنون علی (ع) از خانه نشینی بیرون آمده است و حق و عدالت حکومت میکند.
انتظار طبیعی چنین تغییرات
"و انتظرنا الغیر انتظار المجدب المطر"
( و ما مانند انتظار خشکسالی زده نسبت به باران منتظر دگرگونی ها بودیم.)
"غیر" به معنای تغیرات است. "جدب" نیز به معنای قحطی و خشکسالی، و در مقابل "خصب" به معنای در رفاه و ناز و نعمت بودن مردم است.
حضرت میفرمایند: این تغییرات و دگرگونی ها دور از انتظار نبود و ما خود در انتظار این گونه دگرگونی ها بودیم. برای این که در عالم طبیعت هیچ چیز دوام ندارد و مسائل اجتماعی و سیاسی نیز دائما در حال تغییر و دگرگونی است. و بر اساس قاعده: "کل ما جاوز حده انعکس الی ضده"شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج 9، ص 153؛ منهاج البراعة، ج 9، ص 184. "هر چیز که از حد خود تجاوز کند به ضد خود تبدیل میشود" وقتی که ظلم و انحراف بسیار گسترده و طولانی شود، بالاخره افرادی
.jpg)
