آیت‌الله منتظری

یکی از مقولات نه گانه عرضی "مقوله اضافه" است. مقوله اضافه را به نسبت متکرر بین دو چیز معنا می‎کنند. به عبارت دیگر نسبت هایی که بر دو موضوع عارض می‎شود و تکرر دارد "اضافه" خوانده می‎شود. به عنوان مثال رابطه پدری و پسری یا رابطه بین دو برادر یا دو خواهر از مقوله اضافه می‎باشد. برای این که وقتی از پدری سخن به میان آید ذهن متوجه پسری، و برعکس می‎شود؛ و معنای اضافه متکرر همین است که از به ذهن آمدن یکی، انسان به دیگری منتقل شود.

توضیحی درباره مقوله اضافه

مقوله اضافه را به "اضافه متشابهة الاطراف" و "اضافه متخالفة الاطراف" تقسیم می‎کنند. در اضافه متشابهة الاطراف، دو طرف اضافه مشابه یکدیگرند و در دو طرف یک نوع نسبت وجود دارد؛ مانند نسبت برادری یا اخوت که یک فرد برادر دیگری و آن دیگری هم برادر اولی است. اما در اضافه متخالفة الاطراف، نسبت موجود در دو طرف، مشابه یکدیگر نیستند؛ مانند نسبت پدری و پسری (ابوت و بنوت)، بالایی و پایینی (فوقیت و تحتیت)، عالمیت و معلومیت و نیز قادریت و مقدوریت. عالم بدون معلوم، و قادر بدون مقدور نمی شود؛ و معلوم بدون عالم، و مقدور بدون قادر هم نمی شود؛ و دو طرف نسبت در آنها شبیه یکدیگر نیستند.

فلاسفه در باب تضایف قاعده ای دارند که به نظر صحیح هم می‎باشد. بر اساس این قاعده می‎گویند: "المتضائفان متکافئان قوة و فعلا".ر.ک : مرآة العقول، ج 2، ص 102، ذیل حدیث 5، باب جوامع التوحید، جلد اول اصول کافی؛ و منهاج البراعة، ج 9، ص 179. به این معنا که دو چیز که بین آنها اضافه و نسبت است هم کفو و مساوی می‎باشند؛ اگر یک طرف بالقوه باشد طرف دیگر هم باید بالقوه باشد؛ و برعکس اگر یک طرف بالفعل باشد طرف دیگر هم باید بالفعل باشد. پدربالفعل، فرزند بالفعل دارد.