آیت‌الله منتظری

البته فلاسفه نیز در حقیقت دو گروه هستند که هر کدام بیانی جداگانه دارند. بنابراین لازم است در این جلسه در مورد مشرب آنها توضیحات بیشتری بیان کنیم.

1 - روش متکلمین (برهان حدوث)

متکلمین برای اثبات وجود خداوند از راه حدوث وارد شده و می‎گویند: عالم حادث زمانی است. زیرا معنای "حدوث زمانی" این است که هستی چیزی زمانا متأخر از نیستی آن باشد؛ و هستی یک یک موجودات عالم غیر از خداوند این چنین است. عالم چیزی نیست مگر مجموع یکایک موجودات. به تعبیر دیگر یکایک موجودات را که کنار یکدیگر بچینیم عالم تشکیل می‎شود. بنابراین سراسر این عالم و همه موجودات آن حادث هستند و هر حادثی نیاز به محدث دارد. برای این که وقتی چیزی از ابتدا وجود ندارد و بخواهد بعدا موجود و حادث شود، باید موجود دیگری او را به وجود آورد. حال اگر بنا باشد چیزی که آن حادث اولی را به وجود می‎آورد خود نیز حادث باشد، آن هم به محدث و به وجودآورنده دیگر نیاز پیدا می‎کند؛ و باز این رشته ادامه پیدا می‎کند تا به موجودی برسیم که خود اول ندارد و ازلی است و آن همان خداوند است؛ زیرا اگر به آنجا نرسیم این رشته حوادث به طور بی نهایت ادامه می‎یابد و به اصطلاح تسلسل لازم می‎آید، و تسلسل هم محال است.

پیش فرض و یکی از مقدمات اصلی این استدلال، پذیرش بطلان تسلسل است. به این معنا که اگر کسی بطلان تسلسل را قبول نداشته باشد یا قبل از این استدلال آن را بررسی و اثبات نکرده باشد، این استدلال او را راه به جایی نمی برد.

نکته دیگری که باید در اینجا توضیح داده شود اصطلاحات ازلی، ابدی و سرمدی است. "ازلی" به موجودی گفته می‎شود که اول و آغاز ندارد و قدیم است. در مقابل "ابدی" به موجودی گفته می‎شود که پایان و آخر ندارد. و "سرمد" موجودی است که نه آغاز دارد و نه پایان.